‘Compassievol leiderschap maakt zorg gezond’

Compassievol medisch leiderschap is een antwoord op veel problemen die momenteel in de zorg spelen. Barbara Doeleman over bewustzijn, medemenselijkheid, echt luisteren en helder communiceren

Zeven jaar geleden nam Doeleman afscheid van haar functie als directeur van een multidisciplinair gezondheidscentrum om zich volledig te richten op haar passie: de integratie van aandachtige presentie (mindfulness) en compassievol leiderschap in zorg en organisatie. Anders dan de term misschien doet vermoeden, is compassievol leiderschap niet iets voor alleen leidinggevenden. “Leiderschap heeft betrekking op de hele organisatie”, legt Doeleman uit. “Het is van toepassing op alle zorgprofessionals, leidinggevend of niet.”

Vier stappen

Bewustzijn, medemenselijkheid, echt luisteren en helder en compassievol communiceren liggen aan de basis van compassievol leiderschap. Doeleman vertelt dat er vier stappen nodig zijn om daar te komen. “Allereerst ben je present en aandachtig aanwezig. Dat betekent dat je écht luistert en kijkt, ook als de situatie ongemakkelijk is. Daarna verplaats je je in de ander om hem of haar te begrijpen. Vervolgens ontwikkel je empathie voor die persoon. Tot slot faciliteer je de mensen met wie je werkt om hun werk naar behoren maar ook volgens hun eigen morele waarden uit te kunnen oefenen.”

Positieve effecten

Als het leiderschap van een zorgorganisatie compassievol is, heeft dat volgens Doeleman legio positieve effecten. “Allereerst neemt het welzijn van de medewerkers toe. Compassievol leiderschap is inclusief. Het zorgt dat mensen gefaciliteerd worden in het autonoom uitoefenen van hun werk. En het ondersteunt mensen in het verder ontwikkelen van hun competenties. Dit maakt dat mensen zich beter voelen, stressbestendiger zijn en meer plezier in hun werk hebben. Dat leidt tot minder uitval onder personeel en een toename van de patiëntveiligheid.”

“Ook verloopt samenwerking tussen compassievol zorgpersoneel effectiever. Niet alleen binnen een team, maar vooral over de grenzen van een team heen. Dat komt doordat medewerkers minder op zichzelf gericht zijn en meer naar buiten toe. Innovatie floreert hierdoor.”

Financiële veerkracht

Naarmate leidinggevenden compassievoller zijn en de cultuur veiliger, neemt het aantal burnout-klachten af. “De financiële veerkracht van een organisatie wordt daarmee groter”, aldus Doeleman.

“Een van de grootste kostenposten in de zorg is immers de uitval van personeel. Vorig jaar liet een onderzoek van McKinsey zien dat de kans op een burnout maar liefst acht keer toeneemt als de cultuur op een werkplek niet prettig en veilig is. In zo’n cultuur worden ook meer medische missers gemaakt. Dat kost allemaal geld.”

Artsen met burnout

Doeleman verwijst ook naar een ander onderzoek: “In 2022 publiceerden Hodkinson en zijn collega’s de grootste en meest uitgebreide systematische review en meta-analyse ooit, waarin de associatie van burnout met het carrièreverloop van artsen en de kwaliteit van patiëntenzorg wordt beoordeeld. Deze publicatie bevat een samenvatting van de resultaten van 170 observationele studies met 239 246 artsen.”

Uit het onderzoek komt naar voren dat artsen met burnout een tot vier keer grotere kans hebben om ontevreden te zijn met hun baan. Zij overwegen drie keer vaker uit het vak te stappen. Artsen met burnout zijn twee keer zo vaak betrokken bij incidenten op het gebied van patiëntveiligheid, vertonen regelmatig onprofessioneel gedrag en ontvangen twee keer zo vaak een lage tevredenheidsbeoordeling van patiënten.

Doeleman:” De auteurs concluderen dat er schaalbare implementatie nodig is van effectieve interventies voor burnout bij artsen. Het gaat bijvoorbeeld om interventies die de cultuur van zorgorganisaties verbeteren. Compassievol leiderschap is hiervoor de basis.”

Innovatie en ontwikkeling

Compassievol leiderschap leidt volgens Doeleman ook tot meer innovatie en ontwikkeling in een organisatie. Hoe dat werkt? “Compassievol leiderschap zorgt voor inclusie, diversiteit en een zekere mate van autonomie bij de medewerkers. Dat zijn belangrijke voorwaarden voor innovatie. Op het moment dat iedereen zich gehoord voelt en ideeën mag ontwikkelen, komt innovatie in beweging.”

Trainingen

In 2012 richtte Doeleman BFC Compassionate Care & Mindful Medicine op. De letters BFC zijn niet alleen haar initialen, maar staan ook voor Be Free & Connected: de essentie van mindfulle presentie. Via deze organisatie geeft Doeleman samen met andere experts bij- en nascholingen, lezingen, workshops, coaching en trainingen op het gebied van (persoonlijk) leiderschap en teamwerk in de zorg. Mindfulness en compassie vormen de basis.

In de virtuele Compassie Community kunnen zorgmedewerkers dagelijks begeleid mediteren en webinars volgen over mindfulness en compassie. De community telt zo’n achthonderd leden. Vier ziekenhuizen hebben een lidmaatschap voor hun werknemers afgesloten: Reinier de Graaf, Diakonessenhuis, MUMC+ en Tergooi. Ook individuele zorgprofessionals kunnen zich aansluiten.

Beter met elkaar omgaan

Doeleman besluit: “Om met antropoloog Margaret Mead te spreken: de bereidheid om voor een ander te zorgen, is de basis van de menselijke beschaving. Dat maakt het extra pijnlijk en zorgwekkend dat er veel leed is onder zorgmedewerkers. Wereldwijd overweegt maar liefst 33 procent van de artsen en verpleegkundigen om binnen een paar jaar te stoppen met het werk. Deze mensen hebben last van werkdruk, stress, een toxische werkomgeving, hiërarchie, psychologische onveiligheid, of ze kunnen hun werk niet uitoefenen op een manier die zij humaan vinden. Dat terwijl zij zich inzetten voor het leven van anderen. Verbetering moet er komen door innovaties en de juiste zorg op de juiste plek. Maar óók door beter met elkaar om te gaan en zorg te dragen voor onszelf en voor onze collega’s. Pas dan kan de gezondheidszorg weer gezond worden.”

Barbara Doeleman-van Veldhoven is directeur van BFC Compassionate Care & Mindful Medicine. Van 13 tot en met 17 maart vindt de Arts en Leefstijl Week plaats. Op woensdagavond 15 maart opent Barbara Doeleman het programma. Aansluitend geeft zij samen met Carina Hilders een lezing over compassievol medisch leiderschap.  Daarnaast organiseert Doeleman op 8 mei een symposium over compassievol leiderschap in de zorg.