De zorg staat op een kantelpunt. Waar Diagnose 2025 ons hielp de uitdagingen van vandaag te begrijpen, biedt Diagnose 2040 een kompas voor de toekomst.
Tijdens een inspirerende bijeenkomst blikken meer dan vijftig vertegenwoordigers uit het zorg-ecosysteem terug en kijken ze vooruit. In dit artikel delen we de belangrijkste inzichten uit deze sessie, verkennen we de scenario’s voor 2040 en presenteren we de eerste contouren van de transformatieagenda. Eén ding is duidelijk: de toekomst van zorg is geen gegeven, maar een gezamenlijke keuze.
Terugblik op Diagnose 2025
In 2010 kwam de publicatie Diagnose 2025 tot stand op initiatief van Philip Idenburg en Michel van Schaik met hulp van honderden experts. Het boek biedt drie toekomstscenario’s voor de zorg in Nederland, gebaseerd op zeventien belangrijke trends en ontwikkelingen. De drie scenario’s zijn: het virus-, chronisch ziek-, en het breukscenario. Elk toekomstbeeld legt andere accenten, maar één rode draad verbindt ze: de noodzaak tot ondernemen, preventie en hernieuwde rolverdeling in de zorg.
Hoe kijken we nu terug op deze scenario’s? Sjoerd Emonts van BeBright neemt de aanwezigen mee in de drie scenario’s, waarna hij hierover in gesprek gaat met Bertine Lahuis, voorzitter raad van bestuur Radboudumc en Sophia de Rooij, bestuurder en toezichthouder.
Hun belangrijkste conclusies:
- De scenario’s roepen op tot een fundamentele omslag: van verticale naar horizontale verhoudingen, van zorg als kostenpost naar gezondheid als collectieve waarde.
- De overheid moet hierin regisseren zonder te domineren.
- Preventie moet verankerd worden in het dagelijks leven en de sociale omgeving.
- En bovenal: we moeten durven investeren in solidariteit, duurzaamheid en democratisering van de zorg en health in all policies.
Arno Leeijen van BeBright benadrukt dat de zorg op een kantelpunt staat; waar vroeger marktwerking centraal stond, groeit nu de noodzaak tot samenwerking en netwerkzorg. De zorgvraag overstijgt structureel het aanbod, mede door medicalisering en leefstijlgerelateerde aandoeningen, terwijl preventie ondanks goede bedoelingen, nog onvoldoende effect teweeg brengt. Tegelijkertijd vormt de arbeidsmarkt een groeiend knelpunt, met structurele tekorten en een krimpende beroepsbevolking. De toekomst van zorg ligt daarom in lokale, duurzame en gemeenschapsgerichte oplossingen, waarin burgers zelf een actieve rol spelen.
Conclusie: de scenario’s en trends geven richting aan de toekomst. Ze markeren de thema’s waarop we richting 2040 moeten acteren. De transformatie vraagt om een fundamenteel andere kijk op gezondheid en zorg. De toekomst is geen gegeven. Het is een keuze.
Droom en doem in 2040
In het tweede deel van de bijeenkomst denken de aanwezigen verder na over het toekomstbeeld van 2040. Dit resulteert in twee scenario’s: een droom- en doemscenario.
In het droomscenario van 2040 staat gezondheid centraal als fundament voor een rechtvaardige, duurzame samenleving. Preventie is vanzelfsprekend, burgers nemen regie over hun gezondheid en leven in sterke, zorgzame, inclusieve gemeenschappen. Er is minder zorg nodig doordat mensen gezonder leven en beleid wordt getoetst op gezondheidseffecten. Technologie ondersteunt ons, maar domineert niet. Solidariteit, gelijkwaardigheid en collectieve verantwoordelijkheid vormen de basis.
Het doemscenario schetst een tegenovergestelde toekomst: groeiende gezondheidsverschillen, doorgeschoten individualisering en een gezondheidszorg systeem dat piept en kraakt onder commerciële druk en personeelstekorten. De samenleving is gefragmenteerd, solidariteit verdwijnt en vertrouwen in de overheid en zorginstellingen brokkelt af. Preventie blijft achterwege en medische zorg wordt een luxeproduct. De zorgvraag stijgt, maar de capaciteit daalt. Iedereen voor zich, met grote sociale en economische gevolgen.
Op basis van deze input, wordt de routekaart naar het droombeeld verder ontwikkeld. Deze routekaart vormt de transformatie-agenda naar 2040. Om deze agenda in te richten, wordt samengewerkt met diverse experts, visionairs en kennisinstituten zoals NLZVE, SER, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Movisie, Planbureau voor de Leefomgeving, Sociaal en Cultureel Planbureau, Vilans en WRR .
Vervolgstappen
Deze zomer werkt team Diagnose 2025-2040 verder aan de contouren van de transformatie-agenda, samen met denktanks, kennisinstituten en andere experts. Ook komt de Jongerenraad samen voor een frisse blik op de agenda vanuit het perspectief van de jongere generaties. In september vindt een nieuwe participatiebijeenkomst plaats. Tijdens deze sessie wordt de transformatie-agenda 2040 verder vorm gegeven, met concrete handelingsperspectieven.
Michel van Schaik, Rabobank: “Het is inspirerend om deze club bij elkaar te krijgen. Ik kan niet wachten om met mijn generatie hetzelfde gesprek aan te gaan: wat is onze rol in het systeem, wat verwachten wij van de zorg, welke oplossingen zien wij? Want uiteindelijk ben je zelf diegene die de eerste stap zet.”
