Gebrek aan doorzettingsmacht fnuikt transformatie zorg

De zorg moet hoognodig de koers verleggen, maar wie neemt het roer in handen? Die vraag kwam nadrukkelijk aan de orde tijdens het ING Prinsjesdag Webinar 2021. Ondanks alle gevoelde urgentie houden de betrokken partijen elkaar al polderend ‘gevangen’, vindt bestuursvoorzitter Ernst Kuipers van Erasmus MC: “We hebben het in Nederland nu zo georganiseerd dat niemand doorzettingsmacht heeft danwel pakt.”

Hoewel in Nederland volgens Kuipers alle voorwaarden aanwezig zijn voor een topstelsel scoort de zorg qua uitkomsten onder de maat. “Er belanden veel patiënten op de verkeerde plek en we laten  veel zorg landen op plekken waar het niet hoeft”, aldus Kuipers tijdens het ING Prinsjesdag Webinar 2021.

Noodzaak tot samenwerking

Oorzaak? “Ons systeem is gebaseerd op versnippering. Iedere zorgverlener moet voor patiënten, personeel en investeringen in competitie zijn met de buurman of buurvrouw. We hebben de afgelopen anderhalf jaar de consequenties gezien. De aanpak van de pandemie had beter gekund als we nauwer hadden samen gewerkt.”

De noodzaak tot samenwerking zal in de nabije toekomst alleen maar groter worden, denkt Kuipers. “Nu is in Nederland één op de zeven werknemers werkzaam in de zorg. Als we in dit tempo doorgaan is dat in 2040 één op de vier. Dat is qua beschikbaarheid en betaalbaarheid niet vol te houden.”

Bestuursvoorzitter Karien van Gennip van zorgverzekeraar VGZ onderkent de noodzaak om stappen te zetten. “De zorg is als een pan met kokend water die op overkoken staat. Iedereen voelt de urgentie.” Als relatieve nieuwkomer in de zorg verbaast het haar dat de zorg geen gedeelde toekomstvisie heeft: “Als je die niet hebt overkomen de problemen je.”

Gezamenlijke visie

Kuipers kan zich goed in Van Gennips pleidooi voor een gezamenlijke visie vinden. Ook over de contouren van een dergelijke visie lijken Van Gennip en Kuipers het aardig eens te zijn. Gemeenschappelijke kernwoorden zijn preventie, innovatie, de juiste zorg op de juiste plaats, concentratie en spreiding en de patiënt c.q. burger centraal.

Doorzettingsmacht

De stemmen staken bij de vraag wie het voortouw moet nemen bij het opstellen en vooral implementeren. “De transitie gaat niet gebeuren vanuit individuele zorgverleners”, betoogt Kuipers. Als gevangenen van het huidige concurrentiemodel kunnen ze namelijk niets doen dat “contrair is aan hun opdracht”. “Er moet dus wel een zekere doorzettingsmacht zijn. In Nederland is het nu zo georganiseerd dat niemand die doorzettingsmacht heeft dan wel pakt.”

Concentratie traumazorg

Als voorbeeld haalt Kuipers de gang van zaken rond concentratie van de traumazorg aan. “We hebben in Nederland 21 traumacentra. Eén op de drie patiënten komt nog altijd niet op de juiste plek. Ik moet de zorgverzekeraar nog zien die daar actief op gaat sturen. Het blijft polderen tussen individuele ziekenhuizen, medisch specialistische bedrijven en ambulancediensten. We schieten echt niks op.”

Concentratie en spreiding

Van Gennip kaatst de bal terug. “Zorgverzekeraars moeten niet als enige optreden. We hebben met ziekenhuizen rond concentratie en spreiding regelmatig discussies over aantallen. De sector komt steevast met twee keer zoveel locaties terug als de zorgverzekeraars bepleiten.” Ook op andere punten tonen ziekenhuizen zich volgens Van Gennip te weinig veranderingsbereid. “Als de burger een tweede hypotheekofferte aanvraagt, is dat voor de bank een teken om extra zijn best te doen. Dat denken wil je in de zorg ook. Maar vragen om een second opinion leidt vaak tot wantrouwen.”

Houtskoolschets

In een terzijde merkt Kuipers op dat er vrijwel geen dokter meer is die van een dergelijk verzoek schrikt. Van meer fundamenteel belang is volgens Kuiper de notie dat verandering onvermijdelijk is. “Het gaat mij niet om waar de macht ligt, maar dát we wat doen.” Een gedeelde visie kan daarbij een goed vertrekpunt zijn, maar dan moet er wel wat mee gebeuren. Als voorbeeld van hoe het niet moet, haalt Kuipers de houtskoolschets acute zorg van VWS aan. “Die is heel snel onder in een lade beland.”

Wat volgens Kuipers op dit moment vooral nodig is om van plannen naar actie te gaan, is concordantie tussen zorgverzekeraars in zowel visie als optreden. “Als de ene links af gaat en de andere rechts, verandert er niets aan de status quo.”

De discussie tussen Van Gennip en Kuipers is te volgen vanaf minuut 37.