Omslag ouderenzorg: actie in plaats van mooie praatjes

“Het is geen tijd voor zalvende woorden, maar voor actie. Zolang we óver in plaats van mét mensen praten, komt er geen omslag in de ouderzorg en verandert er geen steek.” Zorgvernieuwer Teun Toebes had op 4 juli een scherpe boodschap voor de bezoekers van het congres ‘Waardigheid en Trots’. Minister Conny Helder, die in Nieuwegein haar toekomstplannen kwam toelichten, beloofde daden. Maar haar beleidsvoornemens kunnen rekenen op argwaan.

Met Toebes gunde de organisatie van ‘Waardigheid en trots’ de vloer aan een relatieve buitenstaander. Toebes (22) heeft de afgelopen twee jaar op een gesloten afdeling voor mensen met dementie gewoond. Zijn streven: ruimte, vrijheid en gelijkwaardigheid voor mensen met dementie. Of zoals Toebes het plastisch uitdrukt: stop met wegstoppen en opsluiten. Zijn hyper-inclusieve boodschap slaat aan. Van zijn boek VerpleegThuis zijn inmiddels 50.000 exemplaren verkocht.

Naar de mond praten

Waar Toebes zijn boodschap normaliter blijmoedig over het voetlicht brengt, koos hij in Nieuwegein voor een scherpe toon. “Mij is gevraagd om een ode aan de zorgverlener te brengen, maar het is geen tijd voor nieuwe zalvende woorden”, hield Toebes de zaal voor.

“Sinds ik de laatste keer sprak tijdens ‘Waardigheid en Trots’ is er weinig veranderd. Elke keer hoor ik dezelfde woorden. We houden eindeloos dure congressen waar bezoekers elkaar naar de mond praten. En bedrijven staan te popelen om nieuwe speeltjes te presenteren waar geen bewoner om vraagt. Zijn we veranderd in een veredelde netwerkorganisatie waar het verdienmodel belangrijker is dan de mensen?”

Tijd voor actie

Na twee jaar trekken en sleuren is Toebes ‘moe van alle mooie praatjes’. “Er verandert niets voor de bewoners in mijn huis. We moeten eindelijk luisteren naar de mensen om wie het gaat. Wat verstaan zij onder goede zorg en een goed leven met dementie? Dat is de basis voor verandering. Zolang wij óver in plaats van mét mensen praten gaat er geen steek veranderen. Ik kan er niet meer tegen dat verandering zo traag gaat. Het is tijd voor actie.”

Gewoon doen

Ook verpleegkundige, auteur en blogger Tommie Niessen benadrukte de noodzaak tot actie. Maar als het aan Niessen ligt dan wel op een ‘positieve manier’. “Actie is een kwestie van gewoon doen.  Als iedereen kleine stapjes zet komt er vanzelf verandering.”

Daar is wel enige assertiviteit voor nodig, aldus Niessen. “We zijn in de zorg supergoed in het zorgen voor anderen. We mogen best wat vaker voor onszelf opkomen.” Met eenzelfde monterheid benadert Niessen het imago van de sector. “In de buitenwereld leeft het beeld van billen wassen. We moeten niet naïef zijn; het vak wordt zwaarder. Maar als we alleen vertellen hoe zwaar het is, gaat niemand in de zorg werken.”

Omslag nodig

Het is juist deze problematische personeelssituatie die volgens minister Helder tot ingrijpen noopt. “Het aantal mensen is volstrekt onvoldoende. Als we niet nu in beweging komen, gaat de zorg vastlopen. Om niet te verschralen, is nu een omslag nodig.”

Focus naar thuis

Om deze omslag te bespoedigen heeft Helder het nieuwe programma Wonen, Ondersteuning, Zorg en Ouderen (WOZO) in het leven geroepen. Rode draad van het programma: zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan.

“Nu is alle focus gericht op verpleeghuiszorg”, lichtte Helder in Nieuwegein haar plannen toe. “Dat moet verschuiven naar thuis. De zorg en de thuissituatie zijn onvoldoende ingericht op deze omslag. Je hoort mij niet zeggen dat het eenvoudig is. Het goede nieuws is: ik zie in het veld veel goede voorbeelden van bijvoorbeeld complexe zorg in de thuissituatie. We moeten ons laten leiden door die goede voorbeelden. Zorgorganisaties proberen vaak opnieuw het wiel uitvinden. We moeten wat bewezen is sneller overnemen.”

Pitstop

Eén van de good practices die tijdens ‘Waardigheid en trots’ het podium kreeg was Cicero Zorggroep. Onder het motto ‘Ouderenzorg 8.0’ heeft Cicero een zorgmodel ontwikkeld waarin het verpleeghuis meer als een interventiecentrum fungeert dan als een laatste verblijfsplaats.

“Het is een plek waar ouderen bij problemen een pitstop maken”, aldus Nathalie Labrouche, directeur Innovatie & Organisatieontwikkeling. “Tijdens zo’n korte interventie brengen we de problemen in kaart en proberen we er met mantelzorgers, andere naasten en de wijkverzorging voor te zorgen dat de betrokken oudere weer naar huis kan.”

Buiten de lijntjes kleuren

Met deze aanpak stapt Cicero welbewust over de schotten in de Nederlandse zorg heen. Dat betekent onherroepelijk financieel en administratief gedoe. Hoeveel ruimte om buiten de lijntjes te kleuren krijgen zorgvernieuwers straks van de minister, wilde Labrouche daarom weten. “We moeten samen de lijntjes op een andere plek krijgen”, reageerde Helder. “Maar niet overal tegelijkertijd.”

Tweedeling

Voorzitter Anja Laeven van de Raad van Ouderen nam de gelegenheid te baat om haar zorgen over een tweedeling met de minister te delen. Wat moet er met al die ouderen gebeuren die niet assertief, mondig, talig en digitaal vaardig genoeg zijn om zelf de regie te nemen? “We moeten alle ouderen binnenboord houden”, aldus Helder. “Dat nemen we mee als concreet aandachtspunt, want er is een grote groep die de weg niet gemakkelijk weet te vinden.”

Daar tegenover staat een groep die onder het nieuwe regime juist alle kans krijgt om het heft in eigen hand te nemen. Wat als deze groep ouderen op zoek naar zorg en ondersteuning collectief de arbeidsmarkt af gaat struinen? Helder: “Ik juich het toe als mensen zelf nadenken en actie ondernemen, maar dat is zeker een zorg. Het moet er niet toe leiden dat we daar veel medewerkers inzetten.”

Woonsetting in de steigers

Opvallend was dat tijdens de Waardigheid en Trots-bijeenkomst de politiek gezien meest brisante aspecten van Helders plannen onbesproken bleven.

Zo bekende Helder ruiterlijk dat de pijler ‘huisvesting’ nog in de steigers staat, terwijl dit misschien wel de belangrijkste materiële voorwaarde voor haar beleid is. WOZO voorziet in 170.000 nultreden-woningen, 80.000 geclusterde woningen en 50.000 woningen voor ouderen met een intensieve zorgvraag.

Over de vraag hoe deze te realiseren, praat Helder nog met haar collega Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. “Om WOZO uit te voeren hebben we een goede woonsetting nodig”, aldus Helder. “Daar komt in september meer duidelijkheid over.”

Personeelsnorm loslaten

Daarnaast zet Helder met haar plannen de zwaarbevochten personeelsnorm voor de verpleeghuiszorg op de helling. “We laten die norm een beetje los”, aldus Helder in een interview met AD. “In plaats van 75.000 extra arbeidsplaatsen in de verpleeghuizen, worden het er 65.000. Je moet kwaliteit van zorg niet alleen zoeken in een heel strakke personeelsnorm. Als bestuurder in de zorg liep ik daar ook tegenaan. We moeten door ontwikkelen, ook met technologie. Er zijn gewoon niet genoeg mensen om de vacatures te vullen.”

Daarmee lijkt Helder af te koersen op een forse botsing met vakbonden, oppositiepartijen en zelfbenoemde hoeders van de ouderenzorg als Hugo Borst en Carin Gaemers.