‘Verslavingszorg mist kennis over palliatieve zorg’

Binnen de verslavingszorg schiet de kennis over palliatieve zorg tekort. En dat geldt omgekeerd ook, vindt verslavingsarts Saskia Buijs. 

Bron: Carend

Saskia Buijs is de eerste kaderarts palliatieve zorg binnen haar vakgebied. Als verslavingsarts is ze verantwoordelijk voor de diagnostiek en behandeling van de somatische en psychiatrische gevolgen van het middelengebruik.

Vanuit deze functie kwam ze steeds meer patiënten tegen die voldeden aan het criterium voor palliatieve zorg. Hier bleek weinig tot geen aandacht voor te zijn binnen de verslavingszorg. Dit bracht haar ertoe de opleiding tot kaderarts palliatieve zorg gaan volgen. Die rondde ze in 2021 af als eerste verslavingsarts in Nederland.

Binnen de verslavingszorg spelen volgens Buijs veel problemen, waar nog weinig onderzoek naar gedaan is. Buijs: “Wel is bekend dat er vaak een lage kwaliteit van leven ervaren wordt. Daarnaast is de zorg niet goed geregeld en is regelmatig sprake van ethische dilemma’s.”

Pijnmedicatie

Bij patiënten met middelengebruik is vaak sprake zijn van een verminderde gevoeligheid voor veel gebruikte medicatie in de terminale fase. Buijs: “Maatwerk is het sleutelwoord, zoals altijd in de palliatieve zorg. Patiënten die lang opioïden gebruikt hebben, reageren uiteraard anders op pijnmedicatie.”

“Methadon zorgt er bijvoorbeeld voor dat mensen gevoeliger worden voor pijn en dat ze de pijndrempel anders ervaren. Ook is deze medicatie niet zomaar te stoppen of om te zetten. Dan komt iemand in een acute detoxificatie terecht, wat uiteraard gevaarlijk is. Het is dus belangrijk om kennis van deze middelen te hebben, zodat je een titratieschema op maat kunt maken waarbij je methadon vaak combineert met andere opioïde medicatie tegen de pijn.”

“Ook zijn er in Nederland veel mensen afhankelijk van hoge dosis benzodiazepines, die vaak op de zwarte markt gekocht worden zonder dat we dat als arts weten. Dat heeft uiteraard effect als je start met sedatie. En het chronisch gebruik van antipsychotica of andere psychofarmaca heeft effect op de keuze van je medicatie in de terminale fase.”

Alcohol

Als iemand, zonder dat de omgeving het wist, meerdere eenheden alcohol per dag drinkt en hiermee acuut stopt vanwege de terminale fase kan dit volgens Buijs veel problemen veroorzaken, zoals onrust, delier en insulten. “Hier moet je op voorbereid zijn. Dit kun je ondervangen door preventief bepaalde benzodiazepines voor te schrijven.”

Nicotinepleister

Daarnaast hoopt ze dat zorgverleners nooit vergeten dat het acuut stoppen met roken van nicotine voor veel onrust kan zorgen in de terminale fase. “Ze moeten dus altijd denken aan een nicotinepleister ter vervanging hiervan.”

Verslaafden hebben vaak geen vaste woon- of verblijfsplaats. Waar moet de palliatieve zorg dan plaatsvinden? “Hier zou ik graag meer onderzoek naar willen doen. Wat is de wens van de patiënt zelf? Uit een onderzoek bij dakloze patiënten blijkt dat de ‘face of care’ belangrijker is dan de ‘place of care’ (Webb e.a., 2021).”

“Met andere woorden: vertrouwen in de mensen om hen heen, zodat ze zich over kunnen geven aan goede zorg. Daar begint de eerste uitdaging al, want wie neemt die rol op zich? Wie gaat de regie voeren en wie zorg voor de praktische uitvoering hiervan? De verslavingszorg, de huisarts, de wijkverpleegkundige, thuiszorg, bemoeizorg, de medisch specialist?

Terminale zorg is vaak al een grote zorg. Bij ons in het hospice komen mensen overal vandaan omdat ze nergens terecht kunnen om te overlijden. De fase daarvoor is een nog veel grotere uitdaging.

Zorgpad palliatieve zorg

Buijs pleit voor een speciaal zorgpad palliatieve zorg. “Nu vallen veel patiënten tussen wal en schip. Er zijn prachtige initiatieven, maar het is allemaal ad hoc werken. De  zorg is afhankelijk van de juiste mensen met het hart op de goede plek. Ik pleit voor een landelijk expertise- en kenniscentrum voor palliatieve zorg en verslaving. Daarin moet aandacht  zijn voor een landelijke/regionale consultfunctie, scholing en een duidelijke sociale kaart.

Saskia Buijs verzorgt in samenwerking met Carend op 10 oktober een webinar over palliatieve zorg binnen de verslavingszorg. De bijeenkomst richt zich op zorgverleners, maar ook naasten of patiënten zijn van harte welkom om deel te nemen.