Zorgbeleid voor de toekomst: zeven vingerwijzingen
Vanwege de verschoven panelen is het van belang het hoofdlijnenakkoord open te breken. Wat voor de pandemie is afgesproken, kan niet klakkeloos voor de verdere toekomst gelden. Mark van Houdenhoven en Wim van Harten doen een voorzet over cure en care, opleiden, wonen, zorgen en digitaliseren. Het zou mooi zijn als die een plek krijgt in het nieuwe regeerakkoord.
Belangrijk is dat akkoorden tussen lobbypartijen, beroepsverenigingen en patiëntvertegenwoordigers beginnen bij de complexe werkelijkheid en de reële ontwikkeling van de zorgbehoeften van mensen. Dat is een ingewikkeld spectrum van veelvoudige eigenschappen en past niet in starre deelakkoorden. Dat vraagt visie en op meer dan de toekomst van de medisch specialistische zorg, de huisartsenzorg of de geestelijke gezondheidszorg.
Volumegrens
Drie jaar geleden, in 2018, is het hoofdlijnenakkoord medisch specialistische zorg 2019-2022 gesloten. Opvallend is dat de beroepsverenigingen, lobbyclubs en het ministerie een akkoord sloten waarin het beroep op zorg dient te worden beperkt. Zij leggen zichzelf een volumegrens op. Concreet betekent dit dat de ondertekenaars tegen elkaar zeggen dat het volume van de ziekenhuiszorg ook dit jaar en in 2022 gelijk blijft.
In de overeenkomst is ook vastgelegd hoe iedereen die nulgroei wil verwezenlijken. Bij herlezing valt op dat de maatregelen die worden genoemd veel weg hebben van rituele bezweringsformules. Neem ‘De Juiste Zorg op de Juiste Plek’, ‘Zorg op Maat’, ‘Gepast Gebruik’, ‘Regeldruk verminderen’ en andere hoogdravende termen.
Bezweringsformules
Er wordt als compensatie geld vrijgemaakt om de bezweringsformules uit te werken, zodat meer mensen de juiste zorg op de juiste plek en zorg op maat ontvangen. Jammer genoeg ontbreekt voor de meeste initiatieven het bewijs dat het daadwerkelijk bijdraagt aan het uiteindelijke doel, de voortdurende kostenstijging van de ziekenhuiszorg terug te brengen naar nul. Uit herhaalde rapporten van rekenkamer en anderen blijkt ook dat ze tot nu toe weinig effect hadden.
Wij vinden dat de overeenkomst een mechanistische, politiek wenselijke inslag heeft. Alsof de samenleving, alle partijen en alle mensen met ieder hun eigen gedrag en zorgvraag zich laten leiden door dergelijke toverformules. De werkelijkheid is altijd complexer dan een paar frasen.
Geen visie
Mei 2021. Nederland bevindt zich midden in de coronapandemie én midden in de kabinetsformatie. De pandemie is nog niet voorbij; dat is verdrietig. Ergerlijk is dat ook de kabinetsformatie niet opschiet. Daardoor ontbreekt er op veel fronten een duidelijk toekomstperspectief. Er is geen visie, laat staan een meeslepend verhaal over de vraag hoe de samenleving zich bij voorkeur dient te ontwikkelen. In Nederland, in Europa en de wereld om ons heen. Dit bezwaar geldt voor vrijwel alle grote thema’s van de huidige tijd.
Nederland staat stil, terwijl in elk geval voor de curatieve zorg geldt dat de panelen enorm verschoven zijn. Het financieel kader is kunstmatig gebleken, wordt zogenaamd gehandhaafd, maar links en rechts bij geplust De zorgmedewerkers voelen zich ondergewaardeerd en onderbetaald, aan inhaalzorg moet de komende twee jaar zo´n 5 procent extra uitgegeven worden. En dan kennen we de onverwachte effecten op onze gezondheid en ziekte nog niet eens.
Leiderschap
Juist de pandemie heeft aangetoond dat de toekomst voorspellen en gewichtige akkoorden sluiten onvoldoende is om voortgang te boeken. Alle bezweringsformules ten spijt blijkt dat rampspoed en de rauwe werkelijkheid ook essentiële veranderingen teweegbrengen. Leer daarvan en handel ernaar. Dat is leiderschap.
Terugblikkend wijzen wij erop dat de pandemie ons ook veel positiefs heeft gebracht. Terwijl de zorg werd overspoeld door zieke medeburgers, bleek het opeens mogelijk te zijn om coronapatiënten thuis met zuurstof te behandelen en te monitoren. Een originele en succesvolle optie waaraan geen enkel gewichtig akkoord te pas is gekomen.
Doordat het virus evenmin aan de grens stopt, werd grensoverschrijdende zorg in Europa een optie. Denk aan de helikoptervluchten met Nederlandse coronapatiënten die naar Duitse Intensive Cares werden gebracht (IC’s). Maar de echte motor van de zorg, zo werd opnieuw duidelijk, zijn de verpleegkundigen. De stille krachten van de zorg.
Complexe werkelijkheid
Belangrijk is dat akkoorden tussen lobbypartijen, beroepsverenigingen en patiëntvertegenwoordigers beginnen bij de complexe werkelijkheid en de reële ontwikkeling van de zorgbehoeften. Iedere patiënt of verpleegkundige is ook een verzekerde, woningzoekende, student, burger, ouder, inwoner van Europa, Mantelzorger, kind, buurman, lid van een sportvereniging, broer, partner, enzovoorts.
Dit spectrum van veelvoudige eigenschappen past niet in starre deelakkoorden. Dat vraagt visie op meer dan de toekomst van de medisch specialistische zorg, de huisartsenzorg of de geestelijke gezondheidszorg. Hierbij enkele voorstellen. Onze voorzet gaat over cure en care, opleiden, wonen, zorgen en digitaliseren.
1. Zorg gaat altijd over mensen
Begin met een reële inschatting van de zorgbehoeften, dan verrast de werkelijkheid je niet. Dure geneesmiddelen nemen zoveel financiële ruimte in dat zorgverzekeraars de jaarlijkse onderhandeling met ziekenhuizen met een krimp voorstel starten om dat te kunnen opbrengen. Terwijl de patiënten die er behoefte aan hebben in aantal toenemen.
Preventie is belangrijk, draagt bij aan welbevinden en als iedereen met roken stopt, voorkomt dat veel ellende. Of het geld bespaart, zeker op langere termijn, is weer wat anders. Veel mensen trainen al lopend en fietsend in de natuur met een Apple Watch en gezondheidsapps. Maar wie zich elke dag zorgen moet maken over het inkomen, de kinderen, de flexbaan, de studieschuld of de woning, bezwijkt algauw onder de stress heeft geen tijd om dit te doen.
Volgens de prognoses is de levensverwachting van mensen in Nederland ongeveer 83 jaar. Dat is niet waar. Mensen met een laag inkomen leven ongeveer tien jaar korter. Levensverwachting in als goed ervaren gezondheid laat een nog groter verschil zien: bijna twintig jaar minder. Als er ergens een taak ligt voor de komende decennia dan is het dit verschil terug te brengen. Mensen aan de onderkant hebben een veel grotere zorgvraag. Wij zien ze in onze ziekenhuizen. Hoe speelt de Tweede Kamer daarop in? Voor ons is dat een cruciale vraag om de toekomstige sociaal-maatschappelijke samenhang in Nederland te kunnen garanderen.
2. Zorg gaat altijd over mensen
Maak een helder financieel kader waar gewenste zorgontwikkeling, betere beloning, herstel en inhaalzorg een plek in krijgen. Er is geen enkele economische regel die bepaalt hoeveel een land aan zorg wil uitgeven, dat is gewoon een politieke keuze. Het verkeerde antwoord is opnieuw een akkoord te sluiten om de volumegroei in te dammen. De curatieve zorg is een van de efficiëntste van Europa. Er kan niet weer worden geschraapt, geschrapt en afgeknepen. Want er moet worden geïnvesteerd. En vooral loop niet in de valkuil dat iedereen zich zonder evidence rijk rekent met gewenst beleid of digitalisering; met name adviesbureaus worden er beter van.
3. Zorg gaat altijd over mensen
De arbeidsmarkt van de toekomst is krap. Nu investeren is een vereiste. Niet slechts vanwege de voorspelde groei naar tweemiljoen tachtigplussers in 2050 en de daarmee gepaard gaande ontgroening. Dit geldt voor meer sectoren dan de zorg. De behoefte aan toekomstige politieagenten, technici en bijvoorbeeld leraren is enorm.
Wat wij vragen is het aantrekkelijk te maken je te laten opleiden voor de zorg. Dat kan. Schaf het collegegeld voor een aantal cruciale beroepen af. Met klem pleiten wij ervoor eindelijk het enorme potentieel aan kennis bij migranten te benutten. Daag migranten uit zich te laten opleiden in de zorg. Laat hen hun reeds opgedane kennis, diploma’s en ervaring zo inzetten dat al die inzichten veel sneller ten bate van de samenleving worden benut. Bied perspectief. Maak migranten onderdeel van de oplossing van dit vraagstuk. En een volwaardig onderdeel van onze samenleving. Erken de gevluchte verpleegkundige of radioloog uit bijvoorbeeld Irak, zodat die hier na een snelle bijscholing op korte termijn aan de slag kan
4. Zorg gaat altijd over mensen
Als het gaat over de arbeidsmarkt, komt ook de beloning aan de orde van mensen die in de frontlinie van de zorg werken. Dat gesprek moeten we voeren in de samenleving. Hoe willen wij verpleegkundigen, politieagenten en leraren belonen? Betrek daar de woningmarkt bij. Voor een verpleegkundige is het bijna onmogelijk om, met een studieschuld, in delen van Nederland een woning te vinden. Een remmende factor om de arbeidsmarkt aantrekkelijk te maken voor jonge mensen die willen werken voor de zorg. Of er te blijven werken.
5. Zorg gaat altijd over mensen
Voorkom geshop met kwetsbare ouderen. Zorg dat ze niet op de Spoedeisende eerste Hulp terecht komen vanwege eenzaamheid en/of verwaarlozing. Kijk op de woningmarkt niet slechts naar het belang van de woningzoekende zorgmedewerkers, maar meteen naar woningen die geschikt zijn voor elke levensfase. Wij willen dat onze samenleving ervoor kiest bijvoorbeeld te investeren in oude (en nieuwe) hofjes in dorpen en steden. Waar ouderen dicht bij elkaar midden in de samenleving kunnen wonen. Het adagium thuis moet blijven. Maar daarvoor hoeft niet met de huidige woning het vertrekpunt te zijn. Dat heeft te maken met de zorgvraag maar ook met de huidige zeer krappe woningmarkt.
Goed wonen, ook voor ouderen, is een maatschappelijke opdracht. Lossen wij dit als samenleving niet met elkaar op, dan springen nog meer commerciële aanbieders van woonzorg in dit gat. Dat vergroot de ongelijkheid in de samenleving. En het veroorzaakt een cumulatie van zorg en woonproblemen bij de meest kwetsbare groep. Ook hier verwachten wij richting en visie van de onze volksvertegenwoordigers. Van nieuwe bewindslieden en de toekomstige premier.
6. Zorg gaat altijd over mensen
Digitalisering is onontkoombaar, maar niet de oplossing. Ja, er is de afgelopen jaren grote slag gemaakt met digitalisering, ook in de zorg. Maar het is nog steeds niet gelukt om de informatie tussen zorgverleners zonder problemen te delen. Digitalisering voor verpleegkundigen en medische staf is niet net zo makkelijk als in het normale leven. Ook dit vergt een enorme investering. Daarom bepleiten wij een digitaal deltaplan voor de zorg. Dit vraagt een aantal duidelijke keuzes. Verplicht alle leveranciers tot connectiviteit zodat systemen met elkaar gaan praten en het risico op monopolie gedrag, waar dan ook in de IT keten, beperkt wordt
Als elk ziekenhuis, elk verpleeghuis, iedere huisarts of psychiater blijft denken dat hij of zij uniek is, en daarmee ook de eigen digitalisering, komt de virtuele samenwerking nooit tot stand. Dit veranderen vereist sturing door een overheid met verstand van zorg (dat laatste is ook een verbeterpunt gebleken). Data die uit medische gegevens of van zorgaanbieders komen zijn allereerst publiek eigendom.
Kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, AI) en algoritmes kunnen helpen om mensen te ondersteunen. Maar als de mens verdwijnt in de AI, dan verdwijnt de echte zorg. De gebruikte algoritmes zijn langzaamaan medische interventies en moeten voor iedereen begrijpelijk en te volgen zijn. Als dit niet kan omwille van het bedrijfsbelang van een bedrijf dat handelt in informatie- en communicatietechnologie, dan kan het misgaan in de zorg.
Wij breken een lans voor een onafhankelijk instituut dat de algoritmes beoordeelt die verborgen zijn in de gehanteerde systemen van de zorg. Niet alleen over effectiviteit, maar ook over inclusiviteit, discriminatie, effectiviteit en vooroordelen.
7. Zorg gaat altijd over mensen
De pandemie heeft laten zien dat Nederland al deze kwesties nooit in zijn eentje kan oplossen. Dus geen alleingang bij de ontwikkeling van geneesmiddelen, de productie van beschermingsmiddelen, de beschikbaarheid van gekwalificeerde arbeidskrachten, voldoende IC-capaciteit en de ontwikkeling van kennis.
Voor ons is de Europese Unie het vanzelfsprekende platform. Wij zijn voor meer gezamenlijk zorgbeleid binnen de EU. Dat wil zeggen: begin met een gezamenlijk inkoop- en/of marktbeleid van genees- en hulpmiddelen, kom tot een slagvaardig beleid voorde aanpak voor gezondheidscrises (of gaat elk land zijn eigen wiel weer uitvinden) en begin na te denken over gezamenlijke zorgbeleid als startpunt. Slechts dan is het mogelijk een duurzaam zorgbeleid te realiseren. Nederland kan hierin het initiatief nemen.
Natuurlijk beseffen wij dat deze zeven punten slechts suggesties zijn. Mogelijke richtingen voor de komende pakweg dertig jaar. Cruciaal is dat vanuit de zorg willen meedenken over een brede visie op de toekomst. Die visie is hard nodig. Koester allereerst de prestaties van de mensen die ons zorgsysteem dragen en laat open discussie toe over wat werkt en wat het beste is. Wij hebben een aantal hoofdlijnen voor nieuw zorgbeleid aangegeven. De kostenstijging van de ziekenhuiszorg opnieuw terugbrengen naar nul, zoals in het huidige hoofdlijnenakkoord wordt beoogd, is geen optie. Dit type vierjarenplannen is achterhaald, omdat het noch houvast, noch perspectief biedt voor de inclusieve samenleving en geen rekening houdt met de echte ontwikkelingen.
Hopelijk voelen de leden van de nieuwe Tweede Kamer zich uitgedaagd door onze voorzet. Niet voor slechts vier jaar en met een realistische doorkijk. Een vergezicht op basis van de werkelijke waarden die zij moeten vertegenwoordigen.