Eigen kracht: de lessen uit het sociaal domein

De transformatie naar een zorg- en ondersteuningssysteem waar de focus ligt op eigen kracht vraagt om versnelling. Vaak staan nog de kwetsbaarheid en beperkingen centraal. De zorg kan hierbij leren van de voorlopers in het sociaal domein. Lessen en aandachtspunten.

Door Marjolein Geurts, Philip Idenburg, Marijn Rieter en Judith Meurs, BeBright

De slagzin Zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan klinkt steeds vaker. Binnen de pijler ‘zelf als het kan’ worden oplossingen in eerste instantie gezocht binnen de eigen mogelijkheden en het eigen netwerk. De mens wordt gestimuleerd zelf steeds meer verantwoordelijkheid te nemen zolang dat gaat. Deze ontwikkeling maakt deel uit van een grotere beweging naar meer persoonsgerichte zorg waarin persoonlijke behoeften, voorkeuren en eigen mogelijkheden van mensen centraal staan.

Empowerment

In het sociaal domein is deze benadering inmiddels een belangrijk principe. In de zorg is ruimte voor verbetering. We zien te vaak dat zorgprofessionals vanuit risico’s, beperkingen en ‘zorgen voor’ denken. Wat leidt tot overschatting van de kwetsbaarheid en afhankelijkheid. En tot onderschatting van de eigen kracht van mensen.

 Onze gezondheidszorg is historisch gezien gebaseerd op pathogenese. Het is een medisch model dat focust op oorzaak, ontwikkeling en genezing van ziekte, stoornissen en handicaps. Dit model legt een nadruk op formele zorg, met medici als spil. Zorgaanbieders nemen doorgaans de regie. Dat gaat soms onbedoeld ten koste van de autonomie van patiënten en cliënten.

Deze benadering zien we nog steeds terug in de dagelijkse praktijk. Bijvoorbeeld als een zorgaanbieder, met de beste intenties, de behandeling bepaalt zonder de vraag te stellen: ’wat kan en wil de persoon zelf?’

De verschuiving naar een empowerment-gerichte benadering benadrukt de kracht, capaciteiten en wensen van het individu en zijn of haar netwerk. De overheid ondersteunt de inwoners om zo lang mogelijk regie te houden en de potentie van het eigen netwerk te benutten.

Lessen van Proeftuin Ruwaard

Proeftuin Ruwaard in Oss is een treffend voorbeeld van hoe de eigen kracht en behoeften van bewoners te benutten zijn. Proeftuin Ruwaard begon vanuit de overtuiging dat het doorbreken van traditionele financieringsstructuren cruciaal is voor een effectiever systeem.

Door samenwerking tussen organisaties in zorg, welzijn en wonen streeft proeftuin Ruwaard naar een vitale gemeenschap waar bewoners een betere (positieve) gezondheid ervaren tegen lagere kosten. Een groot netwerk van vrijwilligers en professionals ondersteunt het project. Ze werken samen om het welzijn en de zelfredzaamheid van bewoners te bevorderen.

Handelingsperspectief

Het succes van Proeftuin Ruwaard ligt in het feit dat ze het fundamentele principe omarmen dat iedereen handelingsperspectief heeft. In plaats van te focussen op afhankelijkheid, concentreert de proeftuin zich op beschikbare talenten, vaardigheden en middelen van de bewoners. De kern ligt in de het principe van eigen kracht van de wijkbewoner met de onderwerpen “ik wil, ik kan en ik heb nodig”.

Zorg en welzijn verbeteren

Proeftuin Ruwaard bewijst dat een op eigen kracht gebaseerde benadering gemeenschappen kan versterken en tegelijk de zorg en welzijn kan verbeteren. Met positieve financiële resultaten.  Deze benadering verdient een bredere toepassing in zorg en welzijn. Door te leren van het sociaal domein waar al sinds de jaren 90 het accent ligt op empowerment kunnen we deze visie in de  zorgsector integreren.

Uitgangspunten sociaal domein

Anno 2024 zien we in het sociaal domein dat inwoners, zelfs in tijden van tegenslagen, de mogelijkheid willen om regie over hun leven te houden. Beleidsuitgangspunten zoals zelfredzaamheid, eigen regie, en participatie, zoals geïdentificeerd door Movisie voor het sociaal domein, dienen ook in de zorg en ondersteuning leidend te zijn.

Drie aandachtspunten die helpen om de ervaringen vanuit het sociaal domein in de zorg te kunnen benutten:

• Rolmodellen zijn essentieel om veranderingen en nieuwe denkrichtingen te omarmen en te promoten. Deze voorbeeldfiguren inspireren anderen en overtuigen om traditionele patronen te doorbreken.
• Organisaties dienen meer samen te werken en zorg holistisch te benaderen. Dit omvat het doorbreken van schotten in de zorg, korte lijntjes tussen zorgverleners en het stimuleren van professioneel handelen in plaats van het volgen van protocollen.
• Een mentaliteitsverandering van zorgverleners is nodig. Moedig ze aan om niet alleen te denken in termen van medische zorg en eigen expertise. Laat ze het welzijn van de patiënt voorop stellen, gebruikmakend van principes uit de Positieve Gezondheid.

De transformatie naar een op eigen kracht gericht zorgsysteem is complex. Het vraagt om vertrouwen en het doorbreken van traditionele zorgopvattingen. Eerste stappen zijn gezet binnen het sociaal domein, laten we samen de volgende stap te zetten in de zorg.