Josefien Kursten: ‘UMC Utrecht geeft groene zorgprofessional ruimte’

In ziekenhuizen is een groene golf gaande. Op het Groene Zorg Festival van 23 september vertelde bestuurder Josefien Kursten over verduurzaming bij het UMC Utrecht. “Onze sector is veel en veel te vervuilend.”

Het UMC Utrecht laat zien hoe verduurzaming van onderop vleugels kan krijgen. De organisatie kent vanaf 2019 een sterk netwerk van green teams, waar zo’n 75 groene zorgprofessionals regelmatig bij elkaar komen. Ze hebben voor elkaar gekregen dat duurzame zorg in het onderwijs kwam. En scherpten de raad van bestuur.

Die heeft van verduurzaming meer dan een jaar geleden hoofdzaak gemaakt. Josefien Kursten is als lid van de raad van bestuur sinds begin 2022 verantwoordelijk voor financiën én een duurzame bedrijfsvoering. Haar verleden bij de Nederlandse Zorgautoriteit en haar kennis over passende zorg komen hierbij van pas. We spreken haar over de versnelling van duurzame zorg, in het bijzonder bij UMC Utrecht.

Duurzaamheid heeft in de zorg de wind mee, zoals blijkt uit het ondertekenen van de Green Deal Duurzame Zorg. Het staat ook hoog op de agenda bij universitair medisch centra. Waarom past dit thema goed bij umc’s?

“Als universitair medisch centrum hebben we een maatschappelijke opgave. We moeten wat doen aan problemen in de samenleving, zeker als die betrekking hebben op gezondheid. Voorbeelden zijn de toenemende vervuiling en gezondheidsverschillen; mensen die hoog opgeleid zijn, hebben een veel hogere leeftijdsverwachting dan laagopgeleiden. Aan het terugdringen van vervuiling en het verkleinen van gezondheidsverschillen, bijvoorbeeld via preventie, willen wij in onze regio werken.”

Ook het Integraal Zorg Akkoord geeft een impuls aan het duurzaamheidsdenken. Daarin draait het om duurzame thema’s zoals preventie en passende zorg.

“Dat klopt. Passende zorg zet een rem op overbehandeling en reduceert zo verspilling. Een voorbeeld is een patiënt met etalagebenen. Moet je die meteen opereren aan de vaten of verwijs je die naar de fysiotherapeut voor een looptraining? Het is belangrijk dat die afweging wordt gemaakt. Een operatie brengt risico’s met zich mee en erg veel afval.”

In hoeverre zit duurzaamheid in uw eigen DNA?

“Het belang ervan kreeg ik als meisje op het Brabantse platteland al mee. Mijn vader, een boerenzoon, wees mij op de gevaren van overbemesting en wat dat met de bodem doet. Hij liet mij ook zien hoe het in onze tuin duurzamer kon. Al vroeg was mij duidelijk dat de agrarische sector vanwege de verontreiniging en het verlies van biodiversiteit niet op de oude voet door kon. Dat geldt net zo goed voor de zorg. Ook onze sector is veel en veel te vervuilend. Daarnaast zullen we ons moeten matigen vanwege het schaarser worden van middelen en mensen. Anders kunnen we de toenemende vraag door vergrijzing niet aan.”

Jullie duurzame zorg-pioniers, nefroloog Peter Blankestijn en professor genetica Nanda Verhoeven-Duif, hebben er een aantal jaren geleden op aangedrongen dat duurzaamheid een prominentere plek in de strategie van het UMC Utrecht kreeg. Is dat gelukt?

“Zeer zeker. We hebben duurzame zorg nu verankerd in onze organisatie. Tijdens onze eigen UMC Utrecht-‘Prinsjesdag’ – waar we kijken naar doelen en hoe we die willen bereiken – is duurzaamheid een prominent thema.”

Hoe hebben jullie verduurzaming precies verankerd?

“Het is één van de pijlers in onze strategie. We houden ons aan de langetermijn-doelen in de door ons getekende Green Deal Duurzame Zorg. We hebben samen met onze collega’s een uitvoeringsplan gemaakt. Aan de hand van jaarlijks bij te stellen routekaarten zijn we tot jaardoelen gekomen, bijvoorbeeld voor ons vliegbeleid, het terugdringen van verspilling en het verlagen van de CO2-voetafdruk. Voor het halen van die doelen hebben we verantwoordelijken aangewezen.”

Vertalen al die doelen zich al in acties?

“Zeker. Overal zie je initiatieven. Wat betreft circulaire zorg hebben we bijvoorbeeld zorgprofessionals gevraagd van welk wegwerpinstrumentarium we afscheid kunnen nemen. Onze inkoopafdeling werkt aan een ‘duurzaam inkopen tenzij-beleid’. Ook zijn we bezig met hoe we voorbeeldcases van duurzame zorgpioniers kunnen vertalen naar een standaardaanpak en hulpmiddelen voor green teams. Onze collega’s op de werkvloer komen zelf met ideeën. De kern is om hen de ruimte te geven om het verschil te maken.”

Green teams in de Nederlandse zorg klagen vaak dat ze weinig tijd en geld krijgen om op de werkvloer processen te veranderen, terwijl dat wel vaak moet als je wilt verduurzamen. Hoe gaan jullie daarmee om?

“Ik herken dit wel, vooral bij verpleegkundigen. Vanwege de krapte ligt bij die beroepsgroep de focus op de patiëntenzorg. Het is belangrijk om hen meer tijd te geven voor bijvoorbeeld onderzoek, innovatie en duurzaamheid. Dat proberen wij onder meer te bewerkstelligen via de beweging Toekomstbestendige Verpleegkunde. Daar bouwen we meer tijd in voor het meedenken over werkprocessen. Werken aan duurzaamheid moet veranderen van ‘doe het er maar bij’ naar ‘dit is een essentieel onderdeel van jouw functie’. Dat is ook goed voor het werkplezier. Als jij je meer met de werkinhoud mag bemoeien, wordt het werk leuker. En dat verlaagt het ziekteverzuim en verloop weer.”

Hoe maken jullie financieel ruimte voor verduurzaming?

“We sparen voor grote investeringen zoals in de vernieuwbouw van ons ziekenhuis. In veel gevallen is extra geld vrijmaken niet eens nodig vanwege financiële voordelen. Een voorbeeld is het verminderen van het gebruik van schadelijke narcosegassen. Als je dat terugdringt, bespaar je. Hetzelfde zie je bij het meer op maat toedienen van dure geneesmiddelen of toepassen van bestralingen. Dat zijn voorbeelden van passende zorg. Zo besparen wij kosten én sparen tegelijk het milieu. Dergelijke besparingen kunnen onze divisies herinvesteren. Een divisie kan bij ons binnen het eigen budget afwegingen maken.”

Zijn er ook voorbeelden van duurzame investeringen waar de kosten voor de baat uitgaan? 

“Wij zijn bezig met een duurzame, schonere nierdialyseafdeling. Daarin investeren we extra op korte termijn, maar besparen we energie, water en daarmee kosten op lange termijn.”

Wanneer beschouwt u de verduurzaming van het UMC Utrecht als geslaagd? Willen jullie koploper zijn?

“We willen de ambitieuze doelen van de Green Deal Duurzame Zorg halen. Dat zal nog een enorme opgave worden. Koploper worden is geen doel op zich. Het lijkt mij leuk als we straks kunnen zeggen dat we de groenste dialyseafdeling hebben. Of dat we in onze regio Utrecht echt het verschil maken met het terugdringen van gezondheidsverschillen. Ik zou het geweldig vinden als we in de toekomst niet meer worden afgerekend op sterftecijfers, maar op het gezonder maken van mensen in onze regio.”