Kees van Laarhoven: ‘Stop met dweilen met de kraan open’

Voor een leefbare planeet en het beteugelen van zorgvraag is een drastische omslag nodig. Volgens Kees van Laarhoven moeten we naar een integraal systeem dat gezondheid stimuleert: een Human Sphere. “Zonder zorgprofessionals komen we daar niet. Wij zijn de kennisautoriteiten.”

Als hoogleraar Heelkunde en praktiserend oncologisch chirurg in het Radboudumc heeft Kees van Laarhoven genoeg te doen. Toch vond hij het noodzakelijk om nu het boek Human and Planetary Health, the urgency to integrate into One Health te schrijven.

Zijn persoonlijke beweegreden is het bestrijden van het gevoel van dweilen met de kraan open. “Nu ik meer dan dertig jaar werkzaam ben als chirurg zie ik dat we ons stinkende best doen om zieke mensen te repareren. Toch komt er steeds meer ziektelast bij. Wat wij als chirurgen doen is in feite reactieve reparatiegeneeskunde. Dat is fascinerend, maar hoe goed ik mijn werk ook doe, het is eigenlijk nooit genoeg.”

Hij wil wat tegenover dat gevoel van ‘desillusie’ stellen. Dat is wat hij met zijn boek doet. “Ik ben mij gaan afvragen: moeten we naast die geweldige geneeskunde niet veel meer aan de voorkant gaan doen om te voorkomen dat mensen ziek worden? We gaan nu wereldwijd naar 60 procent mensen met overgewicht. Stel je eens voor wat een enorme zorgvraag dat veroorzaakt.”

Dalai lama

Van Laarhoven begint zijn boek met een citaat waarin de dalai lama zijn verbazing uitspreekt over het gedrag van de mens. “He sacrifices his health in order to make money, then he sacrifices money to recuperate his health.” Waarom spreekt hem dat zo aan? “Dat houdt ons de spiegel voor van waar wij mee bezig zijn. De eerste helft van ons leven jagen we heel hard en op stressvolle wijze gewin na. Dat maakt ons ongezond. Vervolgens verwachten we dat de maatschappij dat weer oplost, terwijl we eigenlijk weten dat het anders moet.”

Hij beseft dat de zorgsector hier niet het goede voorbeeld in geeft. Sterker nog: de zorg heeft al jaren het hoogste ziekteverzuim van alle sectoren. “Zorgprofessionals staan onder een vaak veel te hoge druk. Daar moeten we wat aan doen.” Van Laarhoven pleit al langer voor een gezondere werkmoraal en leefstijl van zorgprofessionals, ook omdat zij voorbeeldfiguren zijn. Dit krijgt gestalte in het succesvolle door hem geïnitieerde programma Healthy Professionals.

One Health

Bijzonder aan het boek van Van Laarhoven is de One Health-benadering. Die is afkomstig van de World Health Organization. Via de Sustainable Development Goals koppelt One Health de gezondheid van de aarde aan de gezondheid van de mens.

Een logische koppeling volgens Van Laarhoven: “Wij maken de aarde steeds zieker en daarmee onszelf. Het wemelt van voorbeelden: brandhaarden in Siberië en Australië die met smog COPD-patiënten in de problemen brengen. Of ons reisgedrag dat virusinfecties zoals covid verspreidt.”

Kennisautoriteit

Zorgprofessionals moeten vaker aan de bel trekken over de gevolgen van onze leefwijze, vindt hij. “De zorgprofessional is de kennisautoriteit op ziekte en gezondheid. Als wij niet uitleggen aan het publiek hoe ongezond wij bezig zijn, wie dan wel? Wij hebben een maatschappelijk verantwoordelijkheid om op het podium te gaan staan. Als wij opstaan en ons laten horen, dan wordt daarnaar geluisterd.”

Dat zit nog niet bij iedereen tussen de oren. “In het publieke debat zijn wij nog te weinig aanwezig.” Van Laarhoven stuit op veel conservatisme bij beroepsgenoten. “Het verdienmodel maakt dat we in de reactieve ziektezorgmodus blijven hangen. Aan de andere kant groeit de groep die pleit voor duurzame zorg en meer gezondheidsbevordering.” Hij ziet de groep die let op reisgedrag, onnodig afval en gezonde voeding groeien. “Er is in vijf jaar heel erg veel veranderd.”

Drastisch herontwerp

Wat Van Laarhoven in zijn boek voorstelt, is ingrijpend. Hij pleit voor een volledige hervorming van zowel de zorg als onze leefomgeving. Voor wat betreft de zorg ziet hij een drastisch herontwerp van zorgpaden voor zich. Dit brengt hij zelf al in de praktijk. Zo bouwt hij in zijn zorgpaden stappen in waardoor patiënten fitter bij een operatie verschijnen of na de operatie hun leefstijl veranderen.

Veel van die inspanningen vallen onder de paraplu van het Fit4Surgery-programma, waar hij, samen met Baukje van den Heuvel, programmaleider van is. “Wij willen hiermee als ziekenhuis binnen vijf jaar bewerkstellingen dat elke behandeling die in het ziekenhuis plaatsvindt een component van leefstijlcoaching krijgt. Elke patiënt weet dan wat het belang is van gezond leven en hoe hij of zij daar duurzaam aan kan werken. Als ziekenhuis willen we een integraal product van ziektezorg en preventie aanbieden.”

“Dat lijkt weinig, maar het is een enorme verandering, zeker van mindset.” Van Laarhoven verwacht hiervan een effect dat verder reikt dan de behandelde patiënt en diens zorgvraag. “De bewustwording nemen ze mee naar hun omgeving. Ze worden missionaris van een gezonde leefstijl. Daarmee steken ze weer anderen aan. Als deze mensen vervolgens ook weer andere prikkels voor een gezonder leefstijl krijgen, bijvoorbeeld van de overheid, de voedingsindustrie of het onderwijs, krijg je synergie en krijgt het vleugels.”

Human Sphere

Van Laarhoven is ervan overtuigd dat er voor het verlagen van ziektelast meer nodig is dan het hervormen van zorgpaden. Als we dat willen, zullen we onze leefomgeving veel gezonder moeten maken. In zijn boek stelt hij zich een schone ‘Human Sphere’ voor die het ongezonde Antropoceen opvolgt.

Een eerste elementaire stap daar naartoe zijn volgens hem experimenten van integrale zorg en welzijn in regio’s, zoals het Mooi Maasvallei-project en het Integrated Care Model in West-Londen. Bij dat laatste is echt geprobeerd om de leefomgeving integraal duurzaam gezonder te maken met medewerking van cure, care, onderwijs, voedingsindustrie en mobiliteitssector.”

Het samenwerken op regioniveau is in zijn ogen essentieel. “Dat zie je bijvoorbeeld in een rapport van McKinsey over interventies bij obesitas. Als je tientallen van die interventies individueel uitvoert, werken ze niet. Als je een aantal interventies tegelijk in een gemeenschap toepast, werken ze wel. Dat heeft te maken met collectieve bewustwording. Dat is wat je nodig hebt om mensen in beweging te krijgen.”

Aangewezen personen

Het boek beschrijft een keur aan projecten die al een glimp geven van de door Van Laarhoven gedroomde Human Sphere. Wie moet ons naar dat nieuwe gezonde en schone tijdperk leiden? Ook op dat punt zijn zorgprofessionals in zijn ogen de aangewezen personen. “Wij kunnen de verbinding leggen tussen overheid, onderwijs, bedrijven, public health-medewerkers en alle andere spelers. Wij moeten blijven vertellen hoe we zieke mensen beter kunnen maken. Maar daarnaast moeten we veel vaker gaan vertellen hoe we de zieke aarde beter kunnen maken.”