‘Verduurzamen is groot denken, maar kleine stapjes nemen’

De langdurige zorg bleef qua verduurzamen achter bij ziekenhuizen. Dat is aan het veranderen, aldus Lia Davelaar, directeur kennisstrategie en -management van Vilans. “We willen die beweging graag versnellen.”

In het kader van verduurzaming is Vilans, de landelijke kennisorganisatie voor zorg en ondersteuning, twee jaar geleden gaan deelnemen aan de Green Deal Duurzame Zorg. Hierin willen zorgorganisaties, overheden en bedrijven gezamenlijk helpen klimaatverandering terug te dringen. Daarover hebben ze afspraken gemaakt, zoals het terugdringen van de CO2-uitstoot met 49 procent in 2030 of dat in 2050 alle zorgorganisaties klimaatneutraal moeten werken.

Ook de langdurige zorg heeft een negatieve impact op het milieu, stelt Davelaar. Ze is op 14 april één van de sprekers tijdens het event Heel de Zorg. “Die negatieve impact komt bijvoorbeeld door het uitstoten van CO2 en het creëren van afval. Vanuit de Green Deal willen we dat terugdringen door drie invalshoeken. Allereerst willen we kennis verspreiden, we willen goede voorbeelden delen van duurzaamheid binnen de langdurige zorg. Daarnaast willen we organisaties in de langdurige zorg helpen de gezondheid van mensen te bevorderen door een goede werk- en leefomgeving te creëren. En als organisatie willen we zelf duurzamer worden.”

Wijkverpleegkunde via beeldbellen

Voorbeelden zijn er genoeg. Van maatschappelijk verantwoord inkopen tot betere afvalverwerking. Een voorbeeld dat onlangs veel aandacht kreeg, was het groene verpleeghuis op Texel. “Vanuit de Green Deal willen we op allerlei thema’s stappen maken, bijvoorbeeld door het aantal vervoersbewegingen terug te dringen”, legt Davelaar uit.

“Moet een wijkverpleegkundige altijd naar een cliënt toe komen? Of kun je bijvoorbeeld beeldbellen inzetten om dit te verminderen? In de thuiszorg willen we ook kijken hoe we minder afval produceren. Hoe kun je medicatieresten milieuvriendelijker opruimen? In ziekenhuizen is dat allemaal gemakkelijker te organiseren, die zitten in een afgebakend pand. Moet een wijkverpleegkundige dan straks met het klein chemisch afval meenemen in haar fietstas?”

Toegankelijke kennis over verduurzamen

Vilans helpt zorgaanbieders hun groene doelen te realiseren met toegankelijke kennis. Bijvoorbeeld over circulair en maatschappelijk verantwoord inkopen, het tegengaan van verspilling van grondstoffen of het verminderen van medicijnresten in grondwater, sloten en rivieren.

Davelaar: “Inzichten hierover en de goede voorbeelden uit de zorg of andere inspirerende voorbeelden verspreiden we zo veel mogelijk over de sector.”

Om de doelgroepen te bereiken en te inspireren over duurzaamheid ondersteunt Vilans de kennispleinen Zorg voor Beter, Gehandicaptensector en Waardig en Trots. Die worden door zorgmedewerkers goed gevonden. “Hier hebben we een groene knop geplaatst zodat je meteen doorklikt naar het thema duurzaamheid. Zo willen we meer mensen inspireren”, aldus Davelaar.

Hoge zorgkosten

Maar er zijn allerlei uitdagingen, gaat ze verder. “Duurzaamheid staat helaas niet altijd voorop in de zorg, omdat er ook andere hobbels zijn. Er zijn personeelstekorten, we hebben te maken met hoge zorgkosten en tal van andere uitdagingen in een best complex landschap met verschillende belangen. Dan voelt het vaak alsof duurzaamheid er ook nog eens bijkomt. We moeten echt samen aan de slag.”

Bepaalde medicijnen in spray-vorm, bijvoorbeeld voor longproblemen veroorzaken bijvoorbeeld veel CO2-uitstoot. Davelaar: “Als een patiënt zou overstappen naar een ander type inhalator zou dat enorm schelen in CO2 uitstoot. Maar dat gaat niet zo gemakkelijk omdat er, naast de patiënt zelf, zoveel partijen bij betrokken zijn. Denk aan artsen,  zorgverzekeraars, farmaceuten en  apothekers. Het is dan ook de kunst om groot te denken, maar kleine stapjes te nemen.”

Zorgprotocollen

In de zorg bestaan zoveel gewoonten. Daarom probeert Vilans via de Green Deal duurzaamheid ook bijvoorbeeld in zorgprotocollen te krijgen. “Moet je bijvoorbeeld wel zoveel handschoenen gebruiken?”, aldus Davelaar. “Moet je wel altijd een nieuwe steriele spuit gebruiken of kun je die hergebruiken, bijvoorbeeld bij het spoelen van een wond? Ons uitgangspunt is dat reusable altijd duurzamer is dan disposable. We willen andere organisaties helpen een bijdrage te leveren aan de samenleving om verandering teweeg te brengen. Daarvoor moeten we ook beginnen in  het onderwijs. In de zorgopleidingen moeten studenten al meekrijgen hoe je duurzame zorg kunt verlenen.”

Meer uitstoot dan de luchtvaart

Dat is hard nodig want de zorgsector is goed voor 7 procent van de totale CO2 uitstoot. Dat is zelfs meer dan de luchtvaart. 25 procent van die uitstoot komt uit de vervoersbewegingen. Van medewerkers, patiënten en bezoekers die naar de zorginstellingen komen.

“Toen ik hoorde hoe groot dat aandeel is, schrok ik ervan”, vertelt Davelaar. We kunnen het ontstaan van ziektes niet meer los zien van de manier waarop wij met onze wereld omgaan. De zorg is nu zo georganiseerd dat zij zelf eigenlijk ook weer ziekmakend is. Hoe kunnen we dat veranderen? Hoe kunnen we zorgen dat zorg geen nieuwe zieken maakt die ook weer zorg nodig hebben? Deze uitdaging gaat natuurlijk veel verder dan de zorgsector. Denk aan bestrijdingsmiddelen die van invloed zijn op Parkinson, zoals Bas Bloem liet zien.”

Technologie

Technologie kan helpen, stelt Davelaar, bijvoorbeeld om het aantal zorgbewegingen terug te dringen. “Maar technologie is niet de enige uitweg. Er zijn nog veel facetten te onderzoeken in de zorg. Er is nog geen eenduidig antwoord op de vraag hoe we het beste kunnen verduurzamen. Daarom moeten we het samen doen.”

Lia Davelaar leidt op 14 april een deelsessie over duurzaamheid in de langdurige zorg op het Congres Heel de Zorg. Dit congres wordt een ware ontdekkingsreis voor wie werk wil maken van verduurzaming. Pioniers uit verschillende velden van de zorgsector vertellen in korte en krachtige greentalks hoe ze die reis naar duurzaamheid hebben gemaakt.