De zorgsector staat voor een fundamentele verandering: van een wegwerpmodel naar een circulaire economie. Dat is de kern van het nieuwe boek Transitioning towards a Circular (Healthcare) Economy.
Massaproductie en consumptie staan haaks op duurzaamheid. Terwijl de CO₂-uitstoot wereldwijd stijgt en de strijd om grondstoffen toeneemt, worden in Nederland (en de EU) tonnen aan waardevolle materialen uit medisch afval verbrand. “Deze paradox is niet houdbaar,” aldus de auteurs van Transitioning towards a Circular (Healthcare) Economy. Ze leggen hiermee de vinger op de pijn van onze wegwerpmaatschappij. De nadruk ligt niet alleen op technische innovaties, maar ook op de noodzaak om praktische, organisatorische en politieke barrières weg te nemen.
Geopolitieke afhankelijkheid
Medische instrumenten en materialen bevatten schaarse, kritische grondstoffen en zeldzame aardmetalen, waaronder palladium, iridium, nikkel, kobalt, lithium en neodymium, die dus na eenmalig gebruik in de verbrandingsoven belanden. Onze afhankelijkheid van deze schaarse stoffen leidt tegelijkertijd wereldwijd tot geopolitieke spanningen en economische kwetsbaarheid. Deze paradox maakt de zorg breekbaar. Enerzijds is er een groeiende afhankelijkheid van instabiele regio’s, anderzijds gaat de sector zelf slordig om met schaarse materialen.
Bart van Straten, expert circulaire economie in de zorg, wetenschapper en mede-auteur, ziet drie belangrijke obstakels voor het toepassen van circulariteit in de zorg:
1. Wettelijke barrières richting duurzame zorg
“Ziekenhuizen in Nederland voeren dagelijks duizenden ingrepen uit en dat brengt medisch afval met zich mee, grotendeels afkomstig van de operatiekamers en de afdelingen. Bij wet is het verplicht, in de hele EU, dat specifiek medisch afval verbrand moet worden. Wij hebben in Europa een juridische infrastructuur die duurzaamheid in de weg staat.”
2. Circulariteit is (nog) geen verdienmodel
Veel bedrijven die disposables leveren zijn er niet bij gebaat om circulair te werken. Van Straten: “Hun verdienmodel gaat eraan. Ook bedrijven die zich wel al inzetten op recycling gaan nog steeds failliet. Dat laat zien dat een goed alternatief voor het verdienmodel van wegwerp nog ontbreekt.”
3. Angst voor circulariteit
“In tegenstelling tot ziekenhuizen in derdewereldlanden hebben wij de luxe en het geld om materialen en instrumenten na éénmalig gebruik weg te gooien. Dat is een stukje gedrag. Als ziekenhuis kun je prima bepalen of een instrument nog werkt na gebruik. Bij hergebruik wordt vaak gedacht aan de veiligheid van de patiënt. Komt die dan niet in het geding? Nee, dat is zeker niet altijd het geval. Het is echt angst die die gedachte voedt.”
Groene initiatieven vanuit de zorg
Vanuit de zorg zijn er ook partijen die zich hardmaken voor een groter bewustzijn voor circulariteit. “Dit geldt voor veel zorgprofessionals die in de ziekenhuizen werken en organisaties zoals de Groene OK, een samenwerkingsverband dat de zorg op de OK wil verduurzamen. Maar zulke partijen kunnen het niet alleen doen. Ze hebben ook de industrie en de overheid nodig”, zegt Van Straten.
Van visie naar praktijk
De auteurs pleiten voor radicale transparantie en een systematische verandering:
- Beleidsmakers kunnen recycling en hergebruik financieel aantrekkelijk maken via regelgeving en subsidies
- Ziekenhuizen kunnen duurzaamheid en ketentransparantie opnemen als knock-outcriterium in aanbestedingen
- De industrie moet producten circulair ontwerpen en verantwoordelijkheid nemen voor de hele levenscyclus
- Onderwijs en onderzoek spelen een sleutelrol: technische universiteiten moeten circulaire technologieën ontwikkelen én implementeren in de praktijk
Afval als grondstof
De oproep van de auteurs is helder: afval is geen eindpunt, maar een grondstof. Beleidsmakers, ziekenhuizen, industrie en onderwijs hebben ieder een sleutelrol om dat besef om te zetten in actie. Voor zorgprofessionals betekent het dat duurzaamheid niet langer een bijzaak is, maar een randvoorwaarde voor toekomstbestendige zorg.
Van Straten: “Met dit boek willen we niet alleen inzicht geven, maar ook een brede beweging op gang brengen richting structurele verduurzaming. De tijd van vrijblijvendheid is voorbij.”
Het boek is gratis te downloaden of als paperback te bestellen via de website van TU Open.
