Baukje van den Heuvel: ‘Resultaten prehabilitatie blijven verrassen’

Hoe fitter vóór de operatie, hoe fitter erna. Dat is de gedachte achter Fit4Surgery, een programma voor prehabilitatie. Patiënten volgen een intensieve training om zo fit mogelijk naar de operatietafel te gaan. De resultaten zijn indrukwekkend. Initiatiefnemer Baukje van den Heuvel: “Sinds antibiotica heeft geen enkele interventie zo’n groot effect gehad op complicaties.”

“Het idee ontstond in mijn tijd als AIOS”, vertelt Baukje van den Heuvel. Zij is gastro-intestinaal chirurg in het Radboudumc en programmaleider van Fit4Surgery. “Ik opereerde veel mensen met darmkanker en er viel me iets op. Hoe fitter mensen waren voor de operatie, hoe sneller ze weer op de been waren en hoe minder last ze hadden van complicaties. Zelf trainde ik veel op de fiets en ik was bezig met gezonde voeding. Ik merkte dat mijn gezondheid en fysieke conditie daarmee verbeterden.”

Voorbereiden op operatie

“Ik begon me af te vragen waarom we patiënten eigenlijk niet op dezelfde manier voorbereiden op een grote operatie. Zo’n operatie trekt immers een zware wissel op het lichaam. Niet voor niets wordt weleens de vergelijking gemaakt met een marathon. Die loop je ook niet ongetraind.”

In eerste instantie kreeg Van den Heuvel weinig bijval. Volgens collega-artsen zou conditietraining vooraf maar heel beperkt kunnen bijdragen aan een vlotter herstel na een operatie. Maar een aantal jonge onderzoekers geloofde wél in de gedachtegang. Samen met hen richtte ze in 2016 Fit4Surgery op.

Prehabilitatie

Langzamerhand kwam er ook wetenschappelijk bewijs dat training vóór een operatie – ofwel ‘prehabilitatie’ – wel degelijk helpt om sneller te herstellen. “Daardoor konden we financiering krijgen voor een eerste studie”, aldus Van den Heuvel. “Met vereende krachten is er een programma voor darmkankerpatiënten opgezet volgens de principes van de sportgeneeskunde. Het bestaat uit fysieke training, aangepaste voeding, mentale begeleiding en stoppen met roken en alcohol.”

Medische screening

Patiënten volgen het Fit4Surgery-programma op indicatie van de medisch specialist die de operatie uitvoert. Voordat ze beginnen, ondergaan ze een medische screening om te kijken of het programma moet worden uitgebreid met bijvoorbeeld een verwijzing naar de geriater of internist.

Hoogintensieve training

“Patiënten die meedoen aan Fit4Surgery, trainen een maand lang drie keer per week bij de fysiotherapeut”, legt Van den Heuvel uit. “Het gaat om een hoogintensieve training op 90 procent van hun capaciteit. De andere dagen van de week lopen ze een uur. Ons doel is de conditie van de patiënten met minstens 10 procent te verbeteren.”

Maar liefst 85 procent van de patiënten wil aan de slag met Fit4Surgery en 93 procent daarvan houdt het hele programma vol. Van den Heuvel: “Mensen schrikken enorm als ze horen dat ze darmkanker hebben en een zware operatie moeten ondergaan met het risico op allerlei complicaties. Maar als we vervolgens vertellen dat ze zelf iets kunnen doen om die behandeling zo goed mogelijk te doorstaan, hebben ze het gevoel dat ze hun lot in eigen hand kunnen nemen.”

Prehabilitatieplan

Daar komt bij dat het prehabilitatieprogramma maar een maand duurt. “Die periode is te overzien”, vindt Van den Heuvel. “Bovendien wordt de weg voor de patiënten geplaveid. Ze krijgen een persoonlijk prehabilitatieplan en begeleiding van een fysiotherapeut, diëtist en psycholoog.”

De resultaten van het programma zijn erg positief, blijkt uit studies van het Radboudumc onder patiënten met darmkanker. Ze hebben gemiddeld twee keer minder last van complicaties en mogen twee dagen eerder naar huis. Bijna alle patiënten herstellen binnen vier weken na de operatie, terwijl dat voorheen tot vier maanden was.

Meer kans op overleving

Het sterftecijfer bij kwetsbare oudere patiënten is bovendien gedaald van 11 naar 3 procent en de overlevingskansen van mensen met een vergevorderd stadium van kanker zijn toegenomen van 51 naar 73 procent. Verschillende (inter)nationale studies komen met vergelijkbare resultaten. Ze verrassen zelfs Van den Heuvel: “Sinds antibiotica heeft geen enkele interventie zo’n groot effect gehad op complicaties.”

Standaardzorg

In het Radboudumc, Jeroen Bosch Ziekenhuis en Máxima Medisch Centrum is prehabilitatie inmiddels standaardzorg voor patiënten met darmkanker. Het Radboudumc zet Fit4Surgery ook in voor een toenemend aantal andere patiëntgroepen die een grote operatie moeten ondergaan.

De drie ziekenhuizen bekostigen het programma uit de ziekenhuisbudgetten. Een aantal grote Nederlandse zorgverzekeraars vergoeden prehabilitatie in deze ziekenhuizen.

Financiële belemmeringen

“Daarnaast zijn er veel andere ziekenhuizen in ons land die ‘iets’ doen met prehabilitatie”, zegt Van den Heuvel. “Maar ze ondervinden financiële belemmeringen bij de implementatie. Daarom vindt prehabilitatie daar vooralsnog in onderzoekssetting plaats, voornamelijk betaald uit innovatiebudgetten.”

Silodenken doorbreken

Als het aan Van den Heuvel ligt, wordt prehabilitatie in de toekomst ingezet bij élke operatieve ingreep in élk ziekenhuis. Maar daarvoor zijn wel veranderingen nodig. “De verschillende disciplines in ziekenhuizen zijn gewend alleen in hun eigen vakgebied te denken. Voor prehabilitatie moeten we dat silodenken doorbreken. Verder moet de focus komen te liggen op gezondheid in plaats van op ziekte. Investeren in gezondheid loont. Ons programma toont dat duidelijk aan.”