Boel Andersson Gäre: ‘Medisch leiderschap begint bij luisteren’

Medisch leiderschap is meer dan ooit een kwestie van vragen stellen. Het zorgstelsel heeft weliswaar bewezen flexibel te kunnen reageren op acute crises, maar een werkelijk lerend systeem moet meer ruimte bieden aan dialoog en coproductie. Dat constateert de Zweedse kinderarts en zorgvernieuwer Boel Andersson Gäre.

“De covid-crisis is een les in lenigheid geweest”, zegt Andersson. “Zorg is vaak op zijn best als het acuut is. In Zweden zijn we erin geslaagd om snel infectieziektenetwerken op te zetten. Ook scholen hebben nog nooit zo nauw samen gewerkt met de publieke zorg. Maar corona heeft ook zwaktes bloot gelegd. De grote regionale autonomie op zorggebied zorgde ook voor een gebrek aan landelijke regie. Vooral ouderen zijn tussen wal en schip geraakt. We hebben ons onvoldoende gerealiseerd dat de schakel tussen zorg en welzijn vaak zwak is.”

Medisch leiderschap begint bij vragen stellen

Dergelijke soms pijnlijke inzichten onderstrepen wat Andersson betreft de noodzaak van een beter geïntegreerd zorgstelsel. “Dat betekent zoeken naar aansluiting tussen ziekenhuiszorg, eerstelijnszorg en welzijn. Het betekent ook over de muren van de formele zorg heen kijken. Uiteindelijk draait het niet om zorg, maar om gezondheid. Dus is de vraag wat de bronnen van gezondheid zijn? Hoe kunnen we die beter samen brengen? We moeten mensen aanmoedigen om samen na te denken over zulke vragen. Leiderschap begint bij vragen stellen.”

Evidence based kennis

Een dergelijke open houding is nog niet altijd gemeengoed, gelooft Andersson. “Als professionals wilden we natuurlijk altijd al het beste doen voor patiënten. Alleen gebeurde dat vooral op onze voorwaarden. Als we beginnen met vragen stellen, wordt duidelijk wat gezondheid en zorg voor verschillende groepen betekent. Dan pas kun je nadenken over het slim samenbrengen van die geleefde ervaring en evidence based kennis. Dat is de cultuuromslag die coproductie heet.”

Kwaliteitsoffensief

Kinderarts en onderzoeker Andersson-Gäre is één van de drijvende krachten achter de hervorming van het regionale zorgstelsel in Jönköping in Zweden. De regio met circa 360.000 inwoners kampte eind jaren negentig met een aantal klassieke problemen, zoals hoge kosten, suboptimale uitkomsten, intramuraal denken, geringe patiëntbetrokkenheid en dito tevredenheid. Dankzij een diepgaand en breed gedragen kwaliteitsoffensief veranderde Jönköping in enkele jaren in een internationaal paradepaardje van patiënt gerichte zorg. Reden voor de NFU om in het kader van het programma ‘Sturen op kwaliteit’ eerder al een beroep te doen op Andersson.

Medisch leiderschap en kwaliteit

“Het doel was niet primair het beste zorgsysteem creëren, maar ‘goed leven in een aantrekkelijke regio’”, memoreert Andersson. “Natuurlijk, als je kwaliteit als strategisch doel hanteert, wordt de zorg beter, want je hebt minder verspilling van mensen en middelen, minder fouten en minder heropnames.”

“Daar hoort ook een methodologie als Total Quality Management bij. Maar de eerste stap naar kwaliteitsverbetering is het onderkennen van je beperking als professional. We kunnen in een ziekenhuis operatief een heup vervangen, maar we kunnen er niet voor zorgen dat iemand zijn spierconditie op peil houdt en actief revalideert. Je kunt iemand niet gezond maken, maar je kunt hem daarbij wél ondersteunen.”

Internationale samenwerking

Onder het motto ‘vreemde ogen dwingen’ heeft de regio Jönköping door de jaren heen bewust samenwerking over de landsgrenzen heen gezocht. Zo participeerde de regio in het programma  ‘Pursuing Perfection’ van het Institute for Healthcare Improvement (IHI) in Boston.

“Het is interessant om te zien wat je kunt oppikken van andere landen. Soms leer je van de overeenkomsten, soms leer je juist van de verschillen. In Zweden zijn we heel goed in plannen. We plannen, plannen en plannen, maar naar het idee van de Amerikaanse partners bleven we daar in hangen. Van ons leerden ze de voordelen van een platte organisatie. Net als in Nederland kennen we een dialoogcultuur waar verschillende stakeholders elkaar ontmoeten. We hoeven het niet met elkaar eens te zijn, maar we praten. Zo bouw je vertrouwen op. Dat is heel anders dan het hiërarchische Amerikaanse systeem.”

Adaptief leiderschap

Een andere belangrijke les die Andersson graag met de wereld deelt, is het inzicht dat zorgvernieuwing meer behelst dan het volgen van de juiste coördinaten. “Veel leiders denken lineair. Maar welk zorgstelsel het ook betreft, het gaat niet om een machine, maar om een complex dynamisch systeem. Dat vraagt om adaptief leiderschap. Stuur geen top down oekazes. Het is cruciaal dat je de mensen voor wie je het doet als vertrekpunt neemt en je uitgangspunten in dialoog telkens opnieuw toetst.”