Michel van Schaik: ‘Zorg moet voorop lopen bij verduurzaming’

De klimaatcrisis is óók een gezondheidscrisis. Daarmee is verduurzaming een geweldige driver voor de transitie van ons ziekenzorgsysteem naar een gezondheidssysteem. De zorgsector zou daarom voorop moeten lopen als het gaat om verduurzaming. Het thema heeft echter nog onvoldoende urgentie bij zorgbestuurders, interne toezichthouders en financials. 

Door Michel van Schaik, directeur gezondheidszorg Rabobank

Het gebrek aan urgentie blijkt onder meer uit het feit dat wij in onze praktijk veel te weinig investeringsplannen en aanvragen voor impactleningen en groenleningen zien. Er wordt wel gelobbyd om onder regelgeving uit te komen, zoals de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) of voor extra geld.

Verduurzamen

We merken ook dat plannen worden uitgesteld. In eerste instantie was dit logischerwijs vanwege de covid-pandemie. Daarna kwamen de financiële resultaten steeds meer onder druk staan vanwege oplopende kosten. Hoe mager ook de marges, zorgaanbieders staan hoe dan ook voor de opgave om hun bedrijfsvoering te verduurzamen. Denk daarbij aan vastgoed, wagenparken, terugdringen van verbruiksmaterialen, het voorkomen van medicijnresten in het oppervlaktewater en -niet te vergeten- hoge uitval- en ziekteverzuimpercentages

Als bank hebben we ons gecommitteerd aan de klimaatdoelen van Parijs. Voor een toekomstbestendige samenleving is het namelijk cruciaal dat deze functioneert binnen de klimaatgrenzen. En rekening houdt met beperkingen als het gaat om beschikbare grondstoffen. Dat geldt voor alle sectoren en de zorg is daar wat ons betreft geen uitzondering op.

Doorbraakprojecten

Vanuit dat besef zou iedere zorgaanbieder moeten nadenken wat het vraagt om van ist (een zorgsector die verantwoordelijk is voor 7 procent van  CO2-uitstoot) naar soll te komen (een sector die CO2-neutraal en circulair is). Een belangrijke inspiratie voor ons daarbij is het gedachtengoed van Jan Rotmans, hoogleraar en wetenschapper op het gebied van klimaatverandering, duurzaamheid en transities. Zijn kennis en kunde helpen ons om transitiepaden te definiëren en daarbij horende doorbraakprojecten.

Als het gaat om onze klanten, in dit geval de zorgsector, proberen we bewustzijn te creëren. Mocht activeren en kennis delen met behulp van carrots onvoldoende resultaat opleveren, dan zullen we uiteindelijk ook moeten sanctioneren (stick). Anders kunnen we onze eigen doelstellingen en commitments niet waarmaken.

Carrot-fase

We zijn nu nog in de carrot-fase. Dat wil zeggen dat we vooral agenderen, vragen stellen en onze kennis en inspiratie aanbieden aan onze klanten. Samen kunnen we financierbare businesscases ontwikkelen. Het congres ‘Duurzaamheid, van visie naar uitvoering’ is een goede gelegenheid om hier stappen in te zetten. Jan Rotmans is daar een van de sprekers.

Gelet op de belangrijke maatschappelijke trends die onvermijdelijk op ons afkomen, zou iedere zorgaanbieder/professional de eigen rol en toegevoegde waarde wat ons betreft kritisch moeten herijken. Oftewel: tot welke missie/purpose kom je als deze afzet tegen klimaatverandering, grondstoffen-schaarste, arbeidsmarktkrapte en migratie? Wat wil jij of jouw organisatie toevoegen aan maatschappelijke waarde? Wat is de belofte die je doet aan burgers en patiënten c.q. de samenleving?

Duurzame inzet

Een heel belangrijk aspect van verduurzaming in de zorg is de duurzame inzet van mensen. Want de zorg is en blijft voor een belangrijk deel mensenwerk. In een krappere arbeidsmarkt is het cruciaal dat je als werkgever een betekenisvolle missie (purpose) formuleert, waar werknemers zich graag voor willen inzetten en dat de bedrijfsvoering eigentijds en professioneel geregeld is. Bedrijven en aanbieders die dat niet goed doen, zullen steeds moeilijker personeel kunnen ‘vinden en binden’ en uiteindelijk verdwijnen.

Bovenbedoelde purpose moet zich uiteindelijk vertalen in een strategisch plan waar intern en extern draagvlak voor is. Dat betekent onder meer het zoeken van coalitiepartners waarmee je dit plan wilt verwezenlijken. Dat kunnen ook partners van buiten de zorg en/of het sociale domein zijn. Denk bijvoorbeeld aan professionele vastgoedpartijen, maar ook aan ICT-deskundige organisaties.

Doelen en deadlines

Het is daarnaast belangrijk om duidelijke doelen te stellen en daar deadlines aan te koppelen. Met de Green Deal Duurzame Zorg en de roadmaps is voldoende duidelijk wat er moet gebeuren. We moeten concreet aan de slag. Positief is dat de zorgverzekeraars en banken de Green Deal Duurzame Zorg mede hebben ondertekend, waarmee er een gemeenschappelijk referentiekader is.

Positieve business case

Doelen stellen betekent ook het opstellen van een businesscase en bijhorende financiering. Zeker op de lange termijn is de business case voor duurzaamheid altijd positief. Niet investeren in verduurzaming zal uiteindelijk duurder uitpakken of zelfs tot gevolg hebben dat de continuïteit van een zorgorganisatie in gevaar komt.

Veel investeringen in verduurzaming verdienen zichzelf terug. De vraag is hoogstens of zo’n investering door de zorginstelling uit eigen middelen kan worden betaald of dat daarvoor een lening nodig is. Als bank staan we daar nadrukkelijk voor open, maar uiteraard moet een bedrijf dan wel voldoende terugbetaalcapaciteit hebben, nu en in de toekomst. In de zorg kijken we dan ook naar de contracten met de zorgverzekeraars. Ik zou het toejuichen als zorgaanbieders, zorgverzekeraars en banken elkaar meer opzoeken.

Voldoende geld

In principe is er voldoende geld beschikbaar. Financiering vergt wel innovatiekracht en ondernemerschap van de kant van zorgaanbieders. Het vraagt ook om contractinnovatie met  contracterende partijen als zorgverzekeraars en -kantoren. Banken kunnen op basis daarvan financieringsoplossingen op maat bieden. Als er dan toch een financieel struikelblok is, zou daarvoor een beroep kunnen worden gedaan op klimaatfondsen waar andere sectoren ook gebruik van kunnen maken.

Als het gaat om meten en rapporteren is de CSRD een geschikt, niet-vrijblijvend instrument. Zorginstellingen die niet zelf aan de slag gaan met het vastleggen van en rapporteren over hun footprint worden daartoe gedwongen worden door partners in de keten. Zorgverzekeraars en banken moeten straks niet alleen rapporteren aan de externe toezichthouders over financed emissions, ze willen zich zelf ook steeds meer profileren als voorloper op het vlak van verduurzaming. Dat zouden zorginstellingen ook moeten willen.