Schuldenproblematiek: niet straffen maar belonen

Als het gaat om de schuldenproblematiek in Nederland, is straffen een lucratief verdienmodel. De schuldenindustrie levert zelfs 1 miljard euro per jaar op. Prima business, dus waarom zou je dat willen veranderen? Omdat de schulden toenemen en de maatschappelijke schade op de lange termijn niet is te overzien. De oplossing: stop met straffen en ga belonen.

Door Machiel Oskam, Online Department

Schuldeisers willen snel incasseren en incassobureaus varen er wel bij, maar veel mensen met schulden komen in een vicieuze cirkel terecht. Daarin ontbreekt elk perspectief. Schulden kunnen leiden tot nieuwe problemen, zoals stress, uitval op het werk en criminaliteit. We hoeven de toeslagenaffaire hier niet opnieuw op te rakelen.

Verslavende algoritmes

De maatschappij betaalt mee. Dat kan anders. Onderzoek toont aan dat de designmethodes en algoritmes die ons verslaafd maken en houden aan social media apps ook werken bij positieve prikkels. Denk hierbij aan het tijdig innemen van medicijnen, het doen van oefeningen om te revalideren en dus ook bij het aflossen van schulden.

Het systeem van straffen kunnen we omdraaien naar een systeem van belonen. Dan hebben we geen deurwaarders meer nodig en wordt er niet meer verdiend op vorderingen op schulden. Bedrijven kunnen zelfs veel tijd en geld besparen door te stoppen met incasseren op de oude manier. Dit vraagt wel om een systeem-en cultuurverandering en flink wat visie. Hoe lang wassen we onze handen nog in onschuld?

Incassoprocedures deugen niet

In Nederland kampen 400.000 jongeren tussen de 18 en 26 jaar met ernstige betalingsproblemen. En dit neemt alleen maar toe. Uit cijfers van Nibud blijkt dat het aantal jongeren onder de 24 jaar met schulden in de afgelopen vijf jaar is gegroeid met wel 70 procent.  Verschillende factoren spelen daarin een rol, zoals cultuur, opvoeding en invloed van de omgeving. Ook de incassoprocedures van (gemeentelijke) overheden, telecomleveranciers, online warenhuizen, woningcorporaties en zorgverzekeraars doen eerder kwaad dan goed. En daar ligt het kantelpunt.

Noa van Groen, studente Communicatie en Multimedia Design aan de Hogeschool Rotterdam, ontdekte in haar afstudeeronderzoek ‘Jongvolwassenen ondersteunen naar een schuldenvrije toekomst’ dat jongeren vaak wel de intentie hebben om af te lossen, maar het mede door de manier van incasseren niet (meer) kunnen.

Er is een kwetsbare groep die een goed gevoel op de korte termijn nastreeft zonder de lange termijnconsequenties te overzien. Er volgen betalingsherinneringen en de schulden lopen op. De financiële druk wordt daarmee steeds groter. Uiteindelijk krijgen ze te maken met incassobureaus. Hun zelfbeeld wordt nog lager en hun vertrouwen in de schuldeisende bedrijven en partijen is beschadigd. Ze zien hierdoor geen uitweg meer om af te lossen. Hoe kun je dit omdraaien?

Belonen in plaats van straffen

Een van de conclusies van het onderzoek is dat schuldenproblemen bij jongvolwassenen vaak diepgewortelde gedragspatronen zijn waar ze niet zomaar uitstappen. Deze jongeren bereik je niet met herinneringsbriefjes, ze hebben hulp nodig. Hulp in de zin van kennis, inzichten en vaardigheden om uiteindelijk ook hun (aflos)gedrag te veranderen.

Van Groen onderzocht hoe gamification-technieken en cognitieve gedragstherapie (CGT) hen op een positieve manier in beweging konden krijgen om af te lossen. Door inzichten te geven in valkuilen en gevolgen van koopgedrag, een positief perspectief te schetsen, oprechte aandacht te bieden en rekening te houden met hun situatie én goed gedrag te belonen, blijken jongvolwassenen gemotiveerd om af te lossen. Deze inzichten zijn vervolgens vertaald naar ontwerprichtlijnen voor een digitaal platform van Socialdebt, een non-profit fintech organisatie die jongeren helpt bij het aflossen van hun schulden op een persoonlijke en rechtvaardige manier.

Dromen realiseren

Het ‘oude incasseren’ kost veel geld, tijd en ruïneert levens. Socialdebt haalt de druk van de ketel door de schuld van jongvolwassenen direct aan de schuldeisers af te lossen. Dat biedt de jonge schuldenaren lucht en perspectief. Vervolgens begeleiden en coachen ze hen via onder andere videocalls en WhatsApp om te werken aan manieren om beter met geld om te gaan, af te lossen, geld te verdienen en ook hun dromen te realiseren.

Het is een compleet tegenovergestelde benadering om met schulden en schuldenaren om te gaan, maar het werkt. Het is een positieve aanpak, gestoeld op rechtvaardigheid en gericht op het vergroten van de weerbaarheid, veerkracht, gezondheid en vitaliteit van jongeren.

Perspectief bieden

Schuldenproblematiek is onderdeel van een veel breder probleem in Nederland. Dat van de gezondheidszorg en maatschappelijke uitsluiting. Iedereen is erbij gebaat dat jongeren schuldenvrij blijven. Die moeten onze economie laten draaien en voor onze oude dag zorgen.

Als debiteur bij de overheid, belastingdienst, telecomleverancier, online warenhuis, woningcorporatie of zorgverzekeraar wil je liever geen extra boetes uitdelen als mensen hun rekening niet kunnen betalen. Je wilt waarde bieden en mensen perspectief geven op een leven zonder schuld.

Met dezelfde algoritmes, technologie en designmethodes als Snapchat, Tinder en online games is dat mogelijk. Door het proces digitaal te ontsluiten en positieve prikkels toe te passen om af te lossen. Door te belonen in plaats van straffen. Hoe eerder je daarmee begint, hoe sneller de schuldenberg slinkt. Bedrijven die open staan voor deze cultuurverandering en niet meer willen verdienen aan schulden, zijn de beste werkgevers van Nederland. Dan is dat tekort op de arbeidsmarkt ook direct opgelost. Maar dat is een volgend wicked problem dat met design kan worden aangepakt.