Dorenda van Dijken: ‘Overgang moet uit taboesfeer’

Gynaecoloog Dorenda van Dijken komt met een wake-up call: er is meer aandacht nodig voor vrouwengezondheid. Met name over de overgang bestaan nog veel fabels en taboes, waardoor adequate zorg vaak uitblijft. “Dat kunnen we samen beter!”, vindt Van Dijken. Ze vindt dat artsen om te beginnen hun ‘hokjesdenken’ moeten loslaten.  

Van Dijken heeft een missie: voorkomen dat de toekomstige generatie vrouwen tegen dezelfde muren aanloopt als de huidige.  “Het begint bij veel mensen eindelijk te landen dat vrouwen echt geen mannen zijn”, zegt ze. “Een vrouwenlichaam zit anders in elkaar, we onderscheiden ons vooral door onze hormonen. Zorg en wetenschappelijk onderzoek zijn daar nog onvoldoende op afgestemd. Een wake-up call is nodig om hier verandering in aan te brengen.”

‘Hormoongoeroe’

Van Dijken werkt als gynaecoloog in het OLVG in Amsterdam. Ze heeft meerdere aandachtsgebieden, maar vertelt met lichte zelfspot dat ze bij velen te boek staat als goeroe op het gebied van hormonen en overgang. Ze is bestuurslid van de European Menopause and Andropause Society (EMAS) en was jarenlang voorzitter van de Dutch Menopause Society.

“Ik ben er bij toeval ingerold. Na een publicatie over hormoontherapie tijdens de overgang durfde in de jaren ’90 niemand meer hormonen voor te schrijven, gezien een vermeend hoger risico op borstkanker. Dat fascineerde me, want we wisten dat die studie niet representatief was. En dagelijks zag ik vrouwen in mijn praktijk voor wie hormoontherapie juist de oplossing was.”

Gezond ouder worden

Ze benadrukt dat de aandacht niet alleen naar de overgang zelf moet, maar naar gezond ouder worden voor vrouwen in brede zin. “De overgang is een groot kantelpunt in onze gezondheid. De beschermende werking van het hormoon oestrogeen valt weg. Daardoor neemt het risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten toe.”

Jaarlijks overlijden dertien keer meer vrouwen aan hart- en vaatziekten dan aan borstkanker. Daar is volgens Van Dijken veel te weinig aandacht voor. Ze pleit ervoor dat vrouwen na hun vijftigste standaard gecheckt worden op cardiovasculaire risico’s.

Psychische klachten

Er wordt ook steeds meer bekend over de invloed van hormoonschommelingen op het psychisch welbevinden. Recent bleek dat vrouwen met ADHD, ADD en Autisme Spectrum Stoornis (ASS) meer last hebben van hormoonwisselingen. Zowel tijdens de menstruatiecyclus als tijdens de overgang. “Daar wordt nu veel onderzoek naar gedaan. Heel goed dat er serieus aandacht voor komt en het niet meer afgedaan wordt als ‘je moet er maar mee dealen’.”

Als ander voorbeeld noemt ze premenstruele dysfore stoornis (PMDD), een ernstige vorm van het premenstrueel syndroom (PMS). “Veel artsen kennen het niet en er bestaat nog niet eens een richtlijn. Het kan tot ernstige psychische klachten leiden, een op de drie vrouwen met PMDD denkt regelmatig aan zelfdoding.”

Flauwe grappen

Cabaretiers als Hans Teeuwen en Youp van ’t Hek maken volop flauwe grappen over vrouwen in de overgang. Van Dijken is hier klaar mee en wil dat overgangsklachten serieus worden genomen. “Natuurlijk mag humor er zijn. Maar hou het respectvol, want het gaat voor veel vrouwen echt wel verder dan een paar opvliegers. De overgang kan je behoorlijk uit het lood slaan. Daar moeten we deze vrouwen bij helpen.”

Ze haalde met anderen een subsidie van 9,5 miljoen euro binnen voor onderzoek naar de overgang. De relatie tussen overgang en slaap, maar ook tussen overgang en ziekteverzuim, zijn onderwerp van studie. “We willen nog veel meer uitzoeken, bijvoorbeeld hoe we vrouwen beter informeren en hoe we het taboe op de overgang de wereld uit helpen.”

Multidisciplinair benaderen

Van Dijken spreekt ook haar eigen beroepsgroep aan. Artsen zijn nog te vaak ‘hokjesdenkers’. Maar vrouwen zijn meer dan hun baarmoeder, hart of brein en moeten volgens haar meer als geheel gezien worden. Daarom richtte ze in het OLVG het eerste multidisciplinaire team voor complexe overgangsklachten in Nederland op. “Ik heb door deze samenwerking ervaren dat je van elkaar leert en samen sterker bent. Dat moeten we in Nederland dus veel meer gaan doen.”

Op de werkvloer

De gevolgen van overgang-gerelateerde klachten raken iedereen. De huidige generatie vrouwen boven de vijftig is heel actief en neemt vaak nog deel aan het arbeidsproces. Ziekteverzuim door overgangsklachten kost miljarden, een op de drie vrouwen valt volgens Van Dijken regelmatig uit.

“Veel vrouwen werken in de zorg of in het onderwijs. Het is superbelangrijk dat we hen aan het werk houden”, zegt ze. “Triest is ook dat veel vrouwen op het werk niet over hun overgangsklachten durven te praten. Ze zijn bang dat het invloed heeft op hun carrière. Als je het grote plaatje gaat zien, begrijp je dat meer onderzoek, kennis en acceptatie nodig is.”

Eye opener

Ze is blij dat steeds meer artsen, maar ook bedrijven en organisaties aandacht hebben voor de overgang. Ze gaf zelf al workshops bij de grootste werkgever van Nederland, de Nationale Politie, NRC en ANP. “Bij die workshops zijn ook veel mannen aanwezig. Zij vonden de informatie over de overgang een enorme eye opener. Eindelijk begrepen ze waar hun collega’s last van hebben en dat de overgang een belangrijk onderwerp is in onze samenleving.”

“Mijn conclusie is: we moeten het met z’n allen doen. Artsen, werkgevers, collega’s, partners en de vrouwen zelf. En vooral normaal doen over de overgang.”

Dorenda van Dijken was één van de sprekers op 25 mei 2024 tijdens de eerste Nationale Dag van de Vrouwengezondheid. Dit is een initiatief van Stichting Voices for Women, die vrouwen met onverklaarde gezondheidsklachten een stem wil geven.