Egge van der Poel: ‘Eigenaarschap op data remt innovatie’

Geen bedrijfstak waarin data als kostenpost geldt, behalve dan de zorg. Dergelijke denkfouten staan broodnodige innovatie in de weg, stelt dataexpert in de zorg Egge van der Poel. “Data en digitalisering helpen ons leervermogen te vergroten en te versnellen.” En acceleratie van dat leervermogen is gezien de grote uitdagingen van de zorg keihard nodig: “We gaan het niet redden met tien procent beter. Het moet tien kéér beter.”

Om een dergelijke verbeterslag te maken, is een radicaal andere inrichting van de zorg noodzakelijk, constateert Van der Poel met coauteurs Martijn Buitenhuis en Nart Wielaard in het recent verschenen boek ‘Geheelmeesters’.  “Als we blijven zitten in de huidige groef, gaan we het niet voor elkaar krijgen”, stelt Van der Poel, die tijdens de eerste Health CatchUP van BeBright en Dutch Health Hub als keynote-spreker optreedt. “We moeten sneller van elkaar leren. Meer nog dan het beter benutten van data vormt ‘leren’ de rode draad van het boek.”

Wiel uitvinden

Uitgerekend op het gebied van kennisdeling ziet Van der Poel grote problemen. Artsen steken nauwelijks wat op van elkaars werk. Bestuurders leren niet van ervaringen in andere sectoren. Structuren ontmoedigen samenwerken en leren. En het potentieel van nieuwe data-gedreven technologie wordt slecht benut. Zodoende wordt in de zorg elke dag het wiel opnieuw uitgevonden.

Verkokering

Waar deze kwalen vandaan komen? “De verkokering van de zorg is hardnekkig”, constateert Van der Poel. “Eén van de redenen daarvoor is dat de financiële prikkels verkeerd zijn. Er is ook nog niet echt een verdienmodel voor innovaties. Jij maakt de kosten en iemand anders krijgt de baten. Net als bij preventie speelt hier een paradox.”

Carrièreprikkels vormen volgens Van der Poel evenmin een stimulans voor het delen van kennis en informatie. “Je komt als arts en wetenschapper hoger in de boom als je zoveel mogelijk uit jouw data haalt. De database die je hebt opgebouwd is jouw bread and butter.”

Data eigenaarschap remt

Behalve artsen hebben ook ziekenhuizen last van verkeerd begrepen eigenaarschap. Zodra het over patiënten of data gaat, zijn het altijd “onze patiënten” en “onze data”. “Eigenaarschap op data remt innovatie”, stelt Van der Poel. Hoe anders is de tech-sector. “Als een Tesla ergens ter wereld iets leert, kunnen morgen alle Tesla’s die kennis toepassen.”

Fout voorbeeld

Toch is het monopoliseren van datastromen zeker geen handelswijze die aan de zorg is voorbehouden. Sterker nog: het businessmodel van Big Tech is grotendeels gebaseerd op het toe-eigenen en uitventen van andermans data. “Als het om data-eigenaarschap gaat, is dat een sector die we absoluut niet als voorbeeld moeten nemen”, reageert Van der Poel.

“Ze zijn een kei in het aanbieden van relevante informatie en het vasthouden van onze aandacht, maar hun verdienmodel is verschrikkelijk. Dat moet aangepakt worden. Misschien kunnen we hun vermogen om voorbij vandaag te dromen als voorbeeld nemen. Maar onze waarden in de zorg moeten voorop staan; solidariteit en respect voor privacy.”

Apps van data scheiden

Vooralsnog is het niet zozeer Big Tech die zorginnovatie in de weg zit, maar zijn het volgens Van der Poels de EPD-leveranciers die achteraan de wagen hangen. “Dat zij met hun applicaties overal in zitten en dat de data niet vrij kan stromen, is een ontwerpfout van jewelste.”

“De overheid zou van leveranciers in het publieke domein moeten eisen dat ze bij het aanbieden van producten applicatie en data gescheiden houden. Dan pas kun je data verbinden met andere databronnen. Nu steken we veel tijd en energie in standaardisatie en afspraken rond zorginformatiebouwstenen, HL7 en FHIR. Maar in het denken over eigenaarschap van informatie is nog nauwelijks verandering. Dat gaat om gedrag en cultuur, maar moet je ook bij wet afdwingen.”

Strategische denkfouten

Zorgbestuurders die nu denken dat ze kunnen wachten tot de overheid haar taak heeft verricht, zijn bij Van der Poel aan het verkeerde adres. “Ik spreek bestuurders aan op hun strategische denkfouten. Een belangrijke denkfout is het idee dat data een kostenpost is. Er is geen sector waarin data als kostenpost wordt gezien, behalve de zorg.”

“Mijn tegeltjeswijsheid luidt: data is geen IT-ding, maar een idee-ding. Data en digitalisering helpen je ideeën te formuleren en te toetsen. Ze helpen ons leervermogen te vergroten en te versnellen. Ons huidige systeem leert traag. Soms duurt het wel vijftien jaar voor een inzicht uit de wetenschap bij de patiënt terecht komt. Dus we moeten naar een snel lerend zorgsysteem. We moeten echt beseffen dat data in dit opzicht een investering en een asset zijn. Daar zijn bestuurders aan zet.”

Eenheidsworst

De inertie die Van der Poel op veel vlakken in de zorg ziet, wordt mede gevoed door de typisch Nederlandse overlegcultuur. “Het poldermodel is onze kracht, maar ook onze zwakte”, gelooft Van der Poel. “Door al die verschillende overlegorganen is alles en iedereen met elkaar verweven. Ik denk niet dat je op zo’n manier een radicaal andere blik ontwikkelt. Je krijgt toch al gauw een eenheidsworst.”

Perfecte storm gemist

De corona-epidemie leek even een momentum in gang te zetten. Maar volgens Van der Poel is covid niet de katalysator gebleken die sommigen erin zagen. “Corona was -tussen aanhalingstekens- een  perfecte aanleiding om met de burger in gesprek te gaan over thema’s als substitutie van zorg, digitalisering, data-eigenaarschap en kennisdeling. Maar we hebben de perfecte storm gemist. We zijn toch over de hoofden van mensen heen blijven acteren. Eerst waren we volwassen mensen die een intelligente lockdown ingingen. Niet veel later waren we kinderen die niet wilden luisteren en overal een QR-code moesten laten zien. En de datalekken bij de ggd hielpen natuurlijk  niet mee aan het vertrouwen.”

Solidariteit

Als het om betrokkenheid van de burgers gaat, ziet Van der Poel niettemin aanknopingspunten. “Ik geloof dat solidariteit nog steeds basis vormt van ons zorgstelsel. We kunnen laten zien dat de solidariteit wordt versterkt als we data slimmer gebruiken. Als je aan de burger teruggeeft hoe volgende patiënten profiteren van hun ervaringen, breng je een mechanisme op gang. Ik zou zelf in ieder geval blij zijn met de lessen van patiënten voor mij.

De recente invoering van een volledig door verzekeraars vergoede digitale prestatie, vindt Van der Poel ook een hoopvol signaal. “Dat laat zien dat digitale zorg een gelijkwaardig alternatief is. Zo krijgen we meer Legoblokjes om zorg van de toekomst te bouwen. Maar als er zo’n nieuwe betaaltitel komt, moeten er ook Legostukjes af. Het is heel menselijk om te stapelen, maar als je iets nieuws wilt doen, moet je bedenken wat er op je not to do-list komt.”

‘Geheelmeester’ als voorbeeld

De professional die dit alles begrijpt, krijgt van Van der Poel de eretitel van ‘geheelmeester’. “Dat is de zorgprofessional die buiten de eigen kolom kijkt, kennis deelt en zich compromisloos inzet om een toekomst-vaste zorg te ontwerpen.

Toch moet de geheelmeester niet worden gezien als een dwingend rolmodel voor zorgvernieuwers. Gevraagd naar de belangrijkste praktische tip voor innovatoren, wijst Van der Poel op het belang van vragen stellen. “Vragen zijn nog belangrijker dan antwoorden. Dus stop nooit met vragen stellen. Vragen stellen betekent ook: niet accepteren dat het zo blijft als het altijd is geweest. Droom eens weg. Ga met die dromen de werkelijkheid weer in en ga vragen stellen.”

Health CatchUP 1 op 24 maart heeft als thema ‘de optimale inrichting van de zorg’. Met de vier Health CatchUPs bieden BeBright en Dutch Health Hub opkomende én bestaande partijen de unieke mogelijkheid om innovatieve concepten te demonstreren en om kennis te delen. Om juist elkaar te inspireren, van elkaar te leren en de basis te leggen voor samenwerking. Met als doel om het innovatievermogen van de zorg te vergroten.