Menno Oosterhoff: ‘GGZ laat steek vallen met verkrampte kijk op euthanasie’

Het verlenen van euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden hoort onderdeel te zijn van professioneel klinisch handelen in de geestelijke gezondheidszorg. Dat betoogt psychiater Menno Oosterhoff. Vooralsnog voeren ongemak en handelingsverlegenheid de boventoon, aldus Oosterhoff. Met wachtlijsten en onnodig lijden als gevolg. Stichting Kea wil hier een einde aan maken. Oosterhoff: “De krampachtigheid om over de dood te spreken moet eraf.”

Zijn mailbox en social media-kanalen zijn zo’n beetje ontploft sinds Menno Oosterhoff begin oktober 2023 optrad in de tv-talkshow Khalid & Sophie. Daar flankeerde hij de 31-jarige David Mulder. In een helder, maar emotionerend interview zette Mulder uiteen waarom hij na een leven van constante depressies niet verder kon leven.

Vanwege de lange wachttijd was hij van plan zijn toevlucht te nemen tot stoppen met eten en drinken en vroeg Oosterhoff daaraan publiciteit te geven. Om hem deze lijdensweg te besparen besloot Oosterhoff -hoewel niet zijn oorspronkelijke intentie- om hem dan zelf euthanasie te verlenen. “Dood willen gaan is in de psychiatrie een symptoom dat je probeert te behandelen”, aldus Oosterhoff in de uitzending. “Je zoekt dus naar lichtpuntjes, maar soms zijn die er gewoon niet meer.”

Twee smaken

“Bij ondraaglijk psychisch lijden waarbij mensen zijn uitbehandeld, heb je als arts eigenlijk twee smaken”, verduidelijkt Menno Oosterhoff.  “Meegaan zodat iemand op een waardige, humane manier kan sterven of níet. In het laatste geval vind ik persoonlijk dat je moet doorverwijzen naar een arts die wel wil helpen en niet aankomen met nog een behandeling.”

Afschuifreflex euthanasie

In de praktijk blijken maar heel weinig artsen dezelfde stap te willen of durven zetten als Oosterhoff. Sterker nog: in de ggz heerst volgens Oosterhoff een afschuifreflex. Zodra het woord ‘euthanasie’ valt, wordt er gekeken naar het Expertisecentrum Euthanasie. “Een onbedoeld neveneffect van de komst van het Expertisecentrum is dat de ggz achterover is gaan leunen”, constateert Oosterhoff. “Er wordt standaard doorverwezen naar het Expertisecentrum.”

Lange wachtlijsten

Mede hierdoor zijn de wachtlijsten bij Expertisecentrum aangezwollen. Jaarlijks krijgt het Expertisecentrum acht tot negenhonderd aanvragen van mensen met ondraaglijk psychisch leed. “Expertisecentrum Euthanasie wordt momenteel geconfronteerd met een ongekend hoog aantal aanmeldingen”, meldt het Expertisecentrum op de eigen website.

“Patiënten die zich aanmelden met lichamelijke aandoeningen moeten rekening houden met een wachttijd van enkele weken tot maanden, afhankelijk van de beschikbaarheid van artsen en verpleegkundigen in de regio waar de hulpvrager woont. Voor patiënten met een psychische aandoening kan de wachttijd oplopen tot ruim twee jaar.”

Onmenselijk

Onwenselijk, en misschien zelfs onmenselijk, vindt Oosterhoff. “Met zulke wachttijden gaan mensen het zelf oppakken. We weten dat er jaarlijks tweeduizend suïcides zijn. De kans dat een kwart tot de helft van deze mensen binnen de criteria voor euthanasie valt, lijkt me een verdedigbare schatting.”

Enorme nood

Met de pas opgerichte stichting Kea, vernoemd naar het eiland waar de oude Grieken heen togen voor een zelfgekozen levenseinde, wil Oosterhoff verandering in deze situatie brengen. Door meer professionals te activeren zullen minder mensen op zichzelf aangewezen zijn, zo denkt Oosterhoff.

De vele reacties op zijn tv-optreden steunen hem in deze opvatting. “Er is een enorme nood. Ik krijg nu meerdere euthanasieverzoeken per dag. Allemaal schrijnende verhalen van wanhopige mensen die hun ondraaglijke uitzichtloze lijden niet nog jaren kunnen volhouden. Ik wil ze allemaal graag helpen, maar ik kan dat niet alleen. Met de stichting Kea willen we onder meer de artsen die in principe bereid zijn hierin te helpen mobiliseren en coachen.”

Geen superspecialisme

Naast een praktische zit er aan het initiatief wat Oosterhoff betreft ook een principiële kant. “Hulp bij een zelf gekozen levenseinde moet geen superspecialisme worden, maar onderdeel zijn van de klinische praktijk. Juist het feit dat mensen zich gehoord voelen kan de kracht geven om door te gaan.”

Werkelijk contact

Hoewel euthanasie in Nederland zowel juridisch en sociaal beter is ingebed dan in veel andere landen, kan het onderwerp toch nog sterke emoties oproepen. Zeker als het gaat over euthanasie bij jongeren die psychisch lijden. Ook voor deze groep moet er wat Oosterhoff betreft professionele begeleiding zijn. Zelf was hij recentelijk betrokken bij de euthanasie van een 17-jarig meisje. “Euthanasie bij zo’n jong meisje? We zijn de weg kwijt in Nederland. Zo dacht ik er een aantal jaar geleden ook over. Maar als je werkelijk in contact komt met de betrokkenen, verbleekt die theoretische worsteling.”

 Menno Oosterhoff verzorgt een workshop over euthanasie bij psychiatrisch lijden tijdens het congres Leven toevoegen aan de dagen van Carend op 14 maart 2024. Hij gaat in op de worstelingen waarmee een psychiater te maken krijgt bij zo’n euthanasieverzoek. En geeft een duidelijk inzicht in de afwegingen die gemaakt worden en de twijfels die er vaak zijn bij artsen.