Tekort aan pillen? Stop met verspillen!

In onze markteconomie kunnen schaarste en verspilling gelijk op gaan. Dit doet zich nu voor bij medicatie. Hergebruik van medicijnen is nog steeds niet toegestaan. Maar dit is hét moment om ons gebruik te minderen en ongebruikte medicijnen veel minder vaak bij het vuilnis te gooien.

Een nieuw recordtekort medicijnen. Dat noteerde apothekersorganisatie KNMP in 2022. Ze registreerden 1.514 keer ‘het langer dan twee weken landelijk niet beschikbaar zijn van medicijnen’. KNMP-voorzitter Aris Prins sprak bij de NOS van ‘een schrikbarende toename van de medicijntekorten’. In de berichten die op dit nieuws volgden, kwamen veel mogelijke oplossingen voorbij, zoals het aanleggen van een ‘ijzeren voorraad’ door handelaren. Dit is recent verplicht gesteld, maar wordt nog niet gehandhaafd.

Leefstijl

Veel minder aandacht was er voor de mogelijkheid om iets aan de vraagkant te doen: minder pillen voorschrijven en verspillen. Daar is alle reden voor. Want onze medicijnkasten worden voller en voller, mede als gevolg van de vergrijzing.

Dat we steeds meer medicatie gebruiken, bleek vorig jaar uit gegevens van het SFK. Het gebruik van geneesmiddelen uit het basispakket was volgens deze bron in 2021 toegenomen met 2 procent. Dat is een snellere toename dan de bevolkingstoename rechtvaardigt. Alle reden om ons eens serieus te gaan afvragen of het niet een onsje minder kan. Van veel medicatie, zoals slaapmiddelen, psychofarmaca of insuline kunnen we veel minder gebruiken, bijvoorbeeld door het aanpassen van leefstijl.

Hergebruik medicijnen

Waar ook een enorme winst is te halen, is het domweg niet langer weggooien van medicijnen. Veel medicatie wordt uiteindelijk niet gebruikt, omdat er te veel of dubbel is voorgeschreven of een kuur niet wordt afgemaakt. Ook peperdure en schaarse medicatie gaat daardoor onverbiddelijk de afvalbak in.

Volgens Charlotte Bekker, wetenschappelijk onderzoeker van het Radboud UMC, is deze vorm van verspilling in Nederland van een enorme omvang. In haar  proefschrift heeft ze becijferd dat alleen al apothekers jaarlijks voor minstens 100 miljoen euro aan medicijnen weggooien. Bekker schat dat bijna 40 procent van de verspilling is te voorkomen door beter voor te schrijven. Ook hergebruik van medicijnen door het opnieuw uitgeven is een mogelijkheid. Zij heeft onlangs een proef gedaan met heruitgifte die 600.000 euro heeft opgeleverd.

Rocket science

Helaas lijkt een snelle aanpak van deze verspilling er niet in te zitten, vanwege de vele voorschriften en bureaucratie waar je op stuit. Zodra een pil over de toonbank van de apotheek is, mag deze vanwege de veiligheid eigenlijk alleen nog worden gebruikt door de ontvanger. Dat bureaucratie in de weg staat, geldt overigens niet alleen als je ongebruikte middelen opnieuw wilt uitgeven. Het is ook al zo als je simpelweg minder medicijnen wilt.

Een treffend voorbeeld hiervan kwam een maand geleden op LinkedIn voorbij. Daar postte ‘verbindingsofficier in de zorg’ Najla van Veen een persoonlijke ergernis. Zij had vijftien pillen nodig, maar haar apotheek wilde haar er negentig verstrekken. Ze keken haar naar eigen zeggen aan ‘alsof ze gekke henkie’ was, toen ze vroeg of ze toch vijftien pillen mocht hebben. “Dat was rocket science en kon niet volgens het systeem.” Ze kreeg het uiteindelijk toch voor elkaar. “De apothekers zeiden dat het wel kon, maar echt ingewikkeld was.” Ze moest er 35 minuten voor wachten.

In een reactie op de post legde Nicole Hunfeld, vice-voorzitter van de KNMP, uit waarom deze vraag de apothekers zo veel tijd kost. “Het doosje moet open, strips gesplitst, restant terug in ander doosje en terug in lade. En dat meestal ook nog laten controleren door collega. Dan recept aanpassen in computer en dat niet te vaak doen, anders krijg je gedoe met de zorgverzekeraar.” Dat het zo moeizaam gaat. ligt volgens haar dus niet aan apothekers maar aan zorgverzekeraars.

Gestraft

Er is nog iets wat een rem zet op minder voorschrijven en verspillen. Het is financieel niet aantrekkelijk. Dat heeft apotheker Gert-Jan Hooijman van Alphega in Asten gemerkt. Zijn apotheek heeft een duurzaam beleid van gericht voorschrijven, dankzij een hechte samenwerking met huisartsen en voorlichting door de apotheek zelf. Dit leidt tot merkbaar minder medicijnresten in het oppervlaktewater. Maar helaas ook tot minder omzet, waarvoor hij naar eigen zeggen voor ‘gestraft’ werd door zorgverzekeraars. Nadat hij dit vertelde bij een bijeenkomst over duurzame zorg van VGZ beloofde deze verzekeraar te kijken wat ze daaraan konden doen.

Keiharde markt

Het is duidelijk: zorgverzekeraars en overheid moeten samen met apothekers en farmacie aan de bak om minder voorschrijven en minder verspillen aantrekkelijker te maken. Het kan helpen, als wij zoals Najla, hiervoor met zijn allen aandacht vragen. Een ding is zeker, zolang we niets doen, regeert de markt en die is keihard bij schaarste. Dat kan erg vervelend worden, merken we nu aan onze energieprijzen. Met dit verschil dat we gemakkelijker een tijdje zonder energie kunnen dan zonder pillen.