Zorgrevolutie door psychedelica schiet wortel

De wetenschap vindt steeds meer aanwijzingen voor de therapeutische waarde van psychedelica. Dat ontgaat ook de commercie niet. In de VS zijn miljarden aan privaat geld naar allerhande activiteiten rond psychofarmaca gegaan. Nederland wil in dit veld een serieuze speler worden. Maar het zijn vooral de zogeheten truffle retreats die hier als paddenstoelen uit de grond schieten. 

De psychedelische revolutie is tijdens de 2022-editie van het multimediale innovatiefestival South by South West (SXSW) in Austin al begonnen. “Toen we in 2019 onze eerste marktverkenning deden,  waren er 72 bedrijven actief”, zegt Ryan Zurrer van investeringsmaatschappij Vine Ventures, die de meerdaagse ‘The State of Psychedelics Summit’ opent. “Dat is nu ontploft tot duizend, met een totale market cap van tien miljard dollar.”

Die explosie is goed te verklaren, denkt Zurrer. “De geestelijke gezondheidspandemie die we over onze samenleving hebben afgeroepen, is het grootste probleem van onze tijd. De helft van de wereldbevolking krijgt ooit met geestelijke gezondheidsproblemen te maken. Ik ken geen familie die hier tijdens de covid-epidemie aan is ontsnapt.”

Slechte pers

Kunnen psychedelica, zoals LSD, psilocybine en MDMA, daadwerkelijk antwoord geven op urgente psychische problemen waar de westerse samenleving op zowel individueel als collectief niveau mee worstelt? Het vertrekpunt is problematisch. Door ongelukken met recreatief gebruik hebben psychedelica van oudsher een slechte pers. Daarenboven zijn ze vrijwel over ter wereld bij wet verboden. Toch steken in de VS tal van nieuwe onderzoeksinstituten de kop op. Zo ook in Austin, waar de Dell Medical School recentelijk een Center for Psychedelic Research and Therapy (CPRT) heeft geopend.

Helse cirkel

“In alle jaren dat ik met patiënten met post-traumatisch stressstoornis en ernstige depressies werk, heb ik moeten vaststellen dat reguliere behandelingen maar beperkt effect hebben”, vat psychiater en hoogleraar Charles Nemeroff de rationale achter het nieuwe centrum samen. “Slechts een derde van deze patiënten reageert op een eerste behandeling. Het merendeel van de patiënten zit vast in een helse neurobiologische cirkel. Dus er is een enorme behoefte aan nieuwe behandelingen.”
“Wij zien psychedelica als een soort sloophamer, die mensen kan bevrijden uit die cirkel”, zegt assistent-hoogleraar en co-director Greg Fonzo.

Honderden vragen

Hoe dat precies in zijn werk gaat is,  de kernvraag waar het CPRT zich op wil richten. Hieraan zijn logischerwijs tal van deelvragen verbonden. “Wat weten we over dosering? Welke soort psychedelica ga je inzetten? Welke type patiënt heeft er baat bij? Zijn er voorspellende factoren? Is de trip onderdeel van de therapie of kun je ook zonder die subjectieve ervaring therapeutische effecten bereiken?”, aldus Nemeroff. “Zo zijn er honderden vragen te beantwoorden.”

Voortrekkersrol

Nederland wil graag meedoen in dit wetenschappelijke spel. In een brief aan de Tweede Kamer liet minister Kuipers in maart van dit jaar zelfs weten ‘een voortrekkersrol’ voor Nederland te zien: “Nederland is een van de landen die voorop lopen met onderzoek naar psychedelica in de geestelijke gezondheidszorg.” Met name bij de ontwikkeling van kaders, risicobeperking en opleiding ziet Kuipers mogelijkheden. Via het ZonMW-onderzoeksprogramma GGZ komt er naar het zich laat aanzien meer financiële ruimte voor onderzoek naar psychedelica. Het ministerie is daarbij bereid om “een faciliterende en adviserende rol te spelen”.

Middelpunt

Medio september mocht Nederland zich in ieder geval voor even middelpunt van internationale onderzoekgemeenschap wanen. In het kader van de Interdisciplinary Conference on Psychedelic Research (ICPR) verzamelden zich gedurende drie dagen in Haarlem wetenschappers van heinde en verre om over de therapeutische werking van psychedelica te discussiëren. Onder de sprekers gezaghebbende pioniers als David Nutt en Rick Doblin.

Truffle retreats

De internationale reputatie van Nederland op het gebied van psychedelica berust vooralsnog op andere dan wetenschappelijk gronden. Met dank aan de wetgever. Die zag bij het vaststellen van een verbod op psychoactieve paddenstoelen over het hoofd dat ook truffels, oftewel: ondergrondse schimmels, hetzelfde geestverruimende ingrediënt ‘psilocybine’ bevat. Gevolg: tientallen bedrijfjes bieden inmiddels zogeheten ‘truffle retreats’ in Nederland aan. En dat voor bedragen die oplopen tot meer dan 6.000 euro. Daar krijgen klanten dan wel een sound healing of een lommerrijk onderkomen in Lage Vuursche bij.

Medische claims

De meeste aanbieders benadrukken het wellness-aspect en onthouden zich van medische claims. Maar er zijn er ook die zonder gene ‘therapie’ aanbieden. Truffels worden daarbij opgevoerd als probaat middel tegen alles van ‘PTSS, trauma, depressie en verslaving’ tot ‘sociale angst en burn-out’. Dergelijke therapeutische claims in combinatie met gebrek aan controle baren wetenschappers en medische professionals zorgen.

Sturing

De van oorsprong Nederlandse onderzoekstichting OPEN pleit daarom in een manifest voor meer centrale sturing: “Wij constateren dat het aanbod van commerciële aanbieders van psychedelische therapie buiten de reguliere zorg toeneemt, en dat investeerders en startups zich storten op (het patenteren van) nieuwe psychedelische middelen. Daar kunnen andere dan patiëntbelangen gemakkelijk de boventoon gaan voeren. Voorkomen moet worden dat patiënten de dupe worden van te snelle of ondoordachte invoering en toepassing.”

Open zenuw

Met het manifest raakt de stichting zo niet een open zenuw, dan zeker een van de meest prangede vragen in het psychedelische milieu. Zijn psychedelica een medicijn dat alleen in gecontroleerde setting onder medische begeleiding mag worden ingezet? Of gaat het om geestverruimende middelen die iedereen naar eigen inzicht voor persoonlijke groei en transformatie kan gebruiken?

Dystopische toekomst

Op SXSW in Austin is de angst voor institutionalisering duidelijk terug te horen. Met name de plotse belangstelling van de farmaceutische industrie wordt met argwaan bekeken. Investeerde Zurrer ziet “een dystopische toekomst als psychedelische therapie volledig patent-gedreven wordt en alleen door witte jassen kan worden voorgeschreven.”

“We zien grote nadruk op de ontwikkeling van psychedelica als farmacologische interventie”, constateert directeur Robin Carhart-Harris van Neuroscape’s Psychedelics Division van de University of California in San Francisco (UCSF). “Daar schuilen hoofdzakelijk commerciële motieven achter.”

Om zijn gelijk te staven, wijst Carhart-Harris op pogingen om een pil te ontwikkelen die therapeutisch effect heeft, maar geen geestverruimende werking. “Gezien de angst bij veel potentiële gebruikers is het commercieel natuurlijk bijzonder interessant om een pil zonder trip te ontwikkelen, maar daarmee verlies je wel de hele context uit het oog.”

Inheemse hoeders

Die context wordt op SXSW niet alleen therapeutisch gedefinieerd. “Psychedelica zijn niet als ieder ander medicijn”, betoogt hoofdredacteur Shelby Hartman van psychedelisch magazine DoubleBlind. “Ze worden  al duizenden jaren gebruikt voor medicinale en spirituele doeleinden. Voor veel inheemse gemeenschappen zijn ze onlosmakelijk verbonden met hun geschiedenis en leefmilieu.”

Om die spirituele dimensie recht te doen verdienen ‘de hoeders van planten en paddenstoelen’een plek aan de tafel, vindt activiste Sutton King. Respect voor de spirituele wortels van psychedelica en financiële genoegdoening gaan wat King betreft hand in hand. Voor farmabedrijf Journey Colab, dat officiële goedkeuring probeert te krijgen voor het maken van synthetische mescaline, ziet ze toe op een speciaal equity-fonds. De opbrengsten hiervan moeten straks terugvloeien naar inheemse gemeenschappen.

Wettelijke status

Een slimme manier om in te spelen op de formalisering van het psychedelische speelveld? Duidelijk is in ieder geval dat de Amerikaanse wetgeving flink in beweging is. Sommige psychofarmaca hebben van de Food & Drugs Administration (FDA) inmiddels een zogenoemde ‘breakthrough therapy status’ gekregen.

Dit geldt onder meer voor psilocybine bij behandelingsresistente depressie en voor MDMA bij posttraumatische stressstoornis. Daarnaast zijn verschillende staten bezig met liberalisering dan wel legalisering. Het verst is Oregon, waar de Oregon Psilocybin Services Section zich als nieuwe tak van de federale zorgautoriteit vanaf 1 januari 2023 gaat buigen over aanvragen en vergunningen.

Booming business

Deze ontwikkelingen roepen bij veel betrokkenen de vraag op of psychofarmaca cannabis achterna gaan. Lange tijd gold cannabisteelt als een marginale activiteit in een juridisch schemergebied. Maar sinds de legalisering in onder meer Californië en Colorado is het een booming business, waar grote bedrijven zich gretig op hebben gestort.

“Pioniers die hun leven gaven omdat ze in medicinale werking cannabis geloofden, zijn verdrongen door bureaucratie, toetredingsdrempels en grote bedrijven”, stelt Hartman. “Hoe voorkomen we dat we met psychedelica over vijf jaar in dezelfde situatie zitten?”

Pragmatisme

Pragmatisme is de sleutel, denkt Boris Heifets, die als anesthesioloog en neurowetenschapper aan Stanford University School Of Medicine is verbonden. “Misschien is het goed om wat langzamer te groeien en niet alles in één keer overhoop te halen. Het doel is niet om zo snel mogelijk toelatingsdeadlines te halen, maar om er voor te zorgen dat heelkundigen straks een ‘pharmacopia’ tot hun beschikking hebben, met instrumenten die toegesneden zijn op iedere situatie. Bij alle zonden van de farma-industrie hebben we toch wel geleerd om volgens industrie-standaarden de therapeutische werkzaamheid van middelen te verfijnen.”