Dinsdagavond 21 oktober vindt het Grote Zorgdebat plaats. Bezuinigingen en politiek bekvechten liggen in het verschiet. Investeren in gezonder leven is de enige politieke uitweg.
Wel of niet afschaffen van het eigen risico. Wel of niet vrije artsenkeuze. Wel of geen marktwerking in de zorg. Het zijn de bekende thema’s die elke verkiezing opnieuw domineren. Maar ze doen er steeds minder toe. De zorg loopt inmiddels zo vast dat een heuse gezondheidsbeweging op gang komt: van dorpsondersteuners en voorzorgcirkels die verbondenheid lokaal vergroten, en van bedrijven die werkgeluk centraal stellen tot gemeenten die actief programma’s ontwikkelen voor gezonde voeding, beweegaanbod en mentale weerbaarheid.
Hoewel onmiskenbaar, is deze beweging nog pril. Al die vernieuwers lopen aan tegen dezelfde muren: wetgeving, financiering en bestuurlijke logica die nog zijn ingericht op ziektezorg in plaats van gezondheid. De samenleving beweegt, maar het systeem beweegt niet mee.
Maar wie goed kijkt, ziet het politieke speelveld langzaam, maar zeker opschuiven richting gezondheid. Dat is geen toeval: zodra steeds meer mensen gezondheid als uitgangspunt nemen, ontstaan vanzelf andere keuzes, initiatieven en lobby’s die het systeem uitdagen. Zo wordt gezondheid langzaam maar zeker politiek. Zie hoe het nationale preventieakkoord van een aantal jaren geleden de basis heeft gelegd voor het recent gesloten aanvullende zorg- en welzijnsakkoord. Expliciete focus is het verbeteren van de samenwerking tussen het medische en sociale domein en het eerder aanpakken van problemen.
En juist nú kan deze beweging in een stroomversnelling komen. Politici staan onder druk: ze moeten extra geld vrijmaken om de NAVO-norm van 5 procent voor defensie te halen. De zorg is de enige begrotingspost waar dat nog kan. Alsof het één alleen kan groeien als het ander krimpt. Maar die tegenstelling is te simplistisch, leidt tot polarisatie en slecht beleid.
Daarom is dit hét moment om geld slimmer te besteden, door te investeren in de gezondheid van mensen, in de samenleving zelf. Niet kiezen tussen zorg óf defensie, maar onderzoeken hoe beide bijdragen aan hetzelfde doel: een sterke, veerkrachtige samenleving. En dat vraagt om een brede maatschappelijke dialoog tussen politici, bestuurders, professionals en burgers.
Lees ook: ‘Zorgprofessionals hebben geen zeggenschap bij belangrijke besluiten’
Waar zou die dialoog dan over moeten gaan? Een eerste verkenning van de verkiezingsprogramma’s met behulp van kunstmatige intelligentie, gebaseerd op het werk van Fons Trompenaars, legt een zevental onderliggende dilemma’s bloot. Het zijn herkenbare kwesties waarin twee belangrijke waarden op het eerste gezicht botsen. In het onderstaande overzicht zijn deze dilemma’s te zien met een zoekrichting hoe ze mogelijkerwijs te verzoenen.
Vanavond zal het Grote Zorgdebat ongetwijfeld weer gaan over systemen, zorgbudgetten en het eigen risico. Maar terwijl het maatschappelijke speelveld al opschuift richting gezondheid, hopen wij dappere politici te zien die durven mee te bewegen, de dialoog aangaan en over meerdere kabinetsperiodes heen willen samenwerken om de gezondheidsdilemma’s te verzoenen.
Zeven dilemma’s en zoekrichting voor verzoening
1. Solidariteit versus eigen bijdragen: Wie betaalt voor gezondheid(szorg): doen we dat samen, of ieder voor zich?
Solidariteit wordt verbreed: het gaat niet meer alleen om het delen van zorgkosten, maar ook om het gezamenlijk investeren in gezondheid.
2. Zorg versus preventie: Investeren we vooral in genezen of in gezond leven?
Zorg en preventie versterken elkaar: mensen en gemeenschappen leven gezonder en verlichten daarmee de druk op de zorg. De zorg bekrachtigt mensen zodat ze weer mee kunnen doen in de samenleving.
3. Marktwerking versus publieke waarde: Hoe verdelen we de rol tussen markt en overheid in een gezonde samenleving?
Gebruik ondernemerschap om gezondheid als publieke waarde te optimaliseren. De overheid stuurt daar actief op door de juiste condities te scheppen en toezicht te houden.
4. Regionale nabijheid versus concentratie van expertise: Waar leggen we de nadruk op: gezondheidsnetwerken dichtbij huis of expertise gebundeld in gespecialiseerde centra?
Versterk netwerken die lokaal al bestaan om te zorgen dat de burger gezonder en gelukkiger door het leven navigeert. Bied specialistische hulp indien nodig.
5. Collectieve norm versus individuele zelfbeschikking: Moet de overheid als vertegenwoordiger van het collectief bepalen wat de waarde van het leven is, of moet de burger maximale zelfbeschikking hebben, ook als dat maatschappelijke kosten en ongelijkheid oplevert?
De overheid blijft weg van een absolute keuze. Ze creëert condities voor gelijke kansen en zelfbeschikking. Daarnaast stimuleert ze een maatschappelijk dialoog over welke waarden, keuzes en verantwoordelijkheden worden gedeeld, afgestemd en steeds opnieuw worden besproken.
6. Nationale gezondheidszorg versus Europese integratie: Blijft gezondheid een nationale verantwoordelijkheid, of vraagt het om Europese samenwerking?
Gezondheidsnetwerken organiseren we zo lokaal mogelijk, dichtbij mensen. Europees werken we samen op thema’s die grenzen overstijgen, zoals luchtkwaliteit, voedselveiligheid en waterkwaliteit.
7. Leefstijlvrijheid versus overheidssturing: Moet de burger de volledige vrijheid krijgen in leefstijlkeuzes, of stuurt de overheid op gezonde keuzes?
De overheid schept condities waarin de gezonde keuze de makkelijke keuze is en zet voorlichting/educatie breed in zodat mensen geïnformeerde keuzes kunnen maken binnen hun vrijheid.
