Hoe vergroot je de kans op een mooie en waardevolle laatste fase van het leven, voor jezelf en voor anderen? Hoe kun je daar als mens, werkgever, dienstverlener of bestuurder aan bijdragen? Deze vragen stonden centraal tijdens de bijeenkomst ‘Bijdragen aan waardig leven: mee (laten) doen tot op het laatst’ van Ouder Worden 2040. In gesprek met Marieke Groot, Karin Notten, Machteld Huber en Iris van Bennekom werd duidelijk hoe groot de rol van de samenleving buiten de muren van het ziekenhuis is bij goed ouder worden.
Marieke Groot, lector palliatieve zorg en ondersteuning aan de Hogeschool Rotterdam, houdt zich bezig met het vraagstuk welke verantwoordelijkheid de samenleving heeft in de laatste levensfase. Wie pakt welke rol op?
Uit onderzoek blijkt dat mensen in hun laatste levensjaren maar 5 procent van hun tijd doorbrengen in de zorg, zo vertelt Groot. “Dat betekent dus dat ouderen 95 procent van de tijd in de eigen omgeving doorbrengen.”
Werk en privé smelten samen
Onder andere de werkplek is daar een onderdeel van. Daarin ziet Karin Notten, senior casemanager verzuim bij Deloitte, een belangrijke verschuiving in de scheiding tussen werk en privé. “Vroeger zeiden we: werk is werk, en privé is privé. Maar dat verandert. Door tekorten in de zorg en een groeiende vraag naar ondersteuning zijn wij als werkgever langzaam onderdeel geworden van het privéleven.”
Een voorbeeld van deze drempelvervaging is de periode van rouw en verlies, waar men over het algemeen op latere leeftijd mee te maken krijgt. Notten: “Mensen laten hun verdriet niet bij de voordeur achter.” Er is bij werknemers een groeiende behoefte aan apart ingerichte ruimtes, bijvoorbeeld voor stilte, meditatie en gebed, en zij pleit er dan ook voor dat je hier als werkgever gehoor aan geeft.
Notten werkt ook als rouw- en verliescoach en ziet de meerwaarde in de praktijk. “Mensen vinden het fijn om op de werkvloer te mogen praten over verlies en rouw. Ze voelen zich thuis, waardoor de betrokkenheid bij de organisatie groeit.”
Lees ook: ‘Praat bij dementie op tijd over palliatieve zorg’
Belemmeringen voor samen ouder worden
Hoe gaan we in de toekomst om met dit soort verschuivingen in de maatschappij? Groot kijkt uit naar het ‘nieuwe normaal’ waarin iedereen zich bewust is van zijn rol in het grotere geheel. Volgens Groot zijn er twee belangrijke barrières die ons als samenleving ervan weerhouden om daadwerkelijk samen zorg te dragen voor een goed ouder wordende samenleving.
- Hokjesdenken: “Zorgprofessionals houden de zorg graag bij zichzelf. We hebben het bijvoorbeeld over het inzetten van mantelzorgers. Daar moet een groot kruis doorheen. Het gaat over samenwerken met mantelzorgers.”
- Verkeerd perspectief op zorg: “We moeten niet voor elkaar zorgen vanuit de gedachte dat de zorg het niet rond krijgt, maar vanuit het idee dat het normaal is om bij te dragen aan zorg voor anderen.”
Rol van de zorgprofessional
Het hokjesdenken van de zorgprofessional is niet zozeer een kwestie van onwil. Volgens Groot komt het door de manier van opleiden. Machteld Huber, de grondlegger van het gedachtegoed van de Positieve Gezondheid en van oorsprong huisarts, bekrachtigt deze woorden: “Ik ben opgeleid met het idee: het ziekenhuis is de garage, de patiënt is de auto en de arts is de monteur. Wat we technisch en medisch kunnen is fantastisch, maar gezondheid gaat verder dan medische zorg.”
De laatste 1000 dagen
Machteld Huber en Iris van Bennekom, bestuurder bij Agora, zijn van mening dat de ‘laatste levensfase’, de symbolische laatste 1000 dagen, te veel gedomineerd wordt door een medische benadering. “Mensen komen in een mallemolen van afspraken, behandelingen en beslissingen, met de focus op fysieke problemen, terwijl het juist gaat om zingeving en van waarde zijn.”
Lector palliatieve zorg en ondersteuning Groot: “Als je zorgprofessionals wilt leren om de leefwereld van patiënten te begrijpen en samen te werken met patiënten en hun naasten, dan moet je daar al in de opleiding mee beginnen.”
Belemmerende wet- en regelgeving
Helaas is verandering op gang brengen niet eenvoudig. “Wet- en regelgeving zijn star en vreselijk traag. Juist dan zijn bewegingen van onderop nodig om tot een bepaalde massa te komen, waardoor wetten en regels mee gaan veranderen. Er is echt wel het een en ander mogelijk”, aldus Groot.
Ook Van Bennekom liet zich eerder uit over onze drang naar papieren zekerheid in wetten en regels: “We hebben met protocollen, richtlijnen en standaarden veel bereikt in de wereld, maar durf ze ook eens los te laten. Het kan allemaal economisch verantwoord zijn en juridisch kloppen, maar draagt het ook bij aan de zingeving van het leven? We houden elkaar gevangen.”
Wie is verantwoordelijk voor waardig leven in de laatste fase?
“Zijn wij als bedrijf nou het probleem van de maatschappij aan het oplossen?” is een vraag waar Notten regelmatig tegenaan loopt in haar werk. Wat is de verantwoordelijkheid van de werkgever, de werknemer, de zorg en de maatschappij?
Groot zegt daarover: “Zorgprofessionals moeten zich realiseren dat hun rol klein is. Cruciaal, maar klein. De rest van de samenleving moet zich realiseren: wij hebben iets te doen. De erkenning dat je bijvoorbeeld als werkgever kunt bijdragen aan goed en waardig ouder worden ontbreekt nog.”
Notten: “Werk gaat over zingeving en het belangrijkste daarin is maatwerk. Iedereen heeft een andere behoefte en het enige dat je als werkgever kan doen is goed luisteren en vanuit daar mogelijkheden bieden.” Dit speelt zeker wanneer werknemers te maken krijgen met bijvoorbeeld (eigen) ziekte, mantelzorg of andere kwetsbare situaties die extra aandacht en ondersteuning vragen.
Notten benadrukt het zakelijke belang van een werkgever, maar geeft ook aan dat de mens altijd leidend is. “En als je de rekensom maakt, levert het altijd iets goeds op voor alle partijen.”
Lees ook: Ouder Worden 2040 rekent af met leeftijdsdiscriminatie
Kracht van de samenleving
Zowel Huber, Van Bennekom, Groot als Notten zijn het erover eens: goed en waardig ouder worden is niet alleen een taak van de zorg, maar een verantwoordelijkheid van de hele samenleving. Thuis, op het werk en in de zorg.
Ouder Worden 2040 is een landelijke beweging waarin wordt samengewerkt met iedereen die betrokken is bij ouder worden: burgers, overheid, brancheorganisaties en investeerders. Het doel is een maatschappelijk gedragen visie voor de toekomst van de vergrijzende samenleving in Nederland realiseren.
