‘Betrek patiënten zonder digitale vaardigheden bij ontwikkeling e-health’

E-health kan de zorg toegankelijk en betaalbaar houden. Waarom worden de toepassingen nog lang niet altijd geaccepteerd en breed geïmplementeerd? Charlotte Poot legt in haar promotieonderzoek de struikelblokken bloot én reikt oplossingen aan. Ze legt daarbij de relatie tussen e-health en digitale vaardigheden. Op 1 februari promoveert ze aan de Universiteit Leiden.

“Zowel de gebruikerservaring als de bruikbaarheid van e-health zijn op dit moment niet optimaal”, vat Charlotte Poot de kern van haar promotieonderzoek samen. “Patiënten vinden de bestaande e-health-toepassingen vaak niet erg interessant. Neem de apps waarbij ze elke dag of week een vragenlijst moeten invullen. Dat vinden ze even leuk, omdat het iets nieuws is. Maar al snel verslapt de aandacht.”

“Participatief ontwerpen is daarom noodzakelijk. Als je patiënten al in de vroege ontwerp- en ontwikkelfase betrekt bij een e-health-toepassing, kun je hun behoeftes goed achterhalen. En toepassingen bedenken waar ze door geboeid raken en die ze willen blijven gebruiken. Denk aan ‘persuasive games’: apps met een spelelement dat patiënten stimuleert de app langer te gebruiken en aanmoedigt tot bepaald gedrag.”

Therapietrouw bevorderen

Als voorbeeld noemt Charlotte Poot de persuasive game Ademgenoot. Voor haar onderzoek testte ze een prototype van dit spel. Het doel is de therapietrouw van astmapatiënten te bevorderen en dat bleek te werken.

In het spel zorgen patiënten voor het personage Brad, dat binnen zes weken een schat moet bereiken. Als de patiënten hun slimme inhalator trouw gebruiken, gaat er langzaam een brug naar beneden. Zo kan Brad bij de schat komen. Gebruiken ze de inhalator niet, dan valt Brad uiteindelijk in het water. Hij komt in ademnood, net als de astmapatiënten die hun inhalator niet volgens voorschrift hebben gebruikt.

Beperkte digitale vaardigheden

E-health-toepassingen kunnen nog zo creatief ontworpen zijn, het is niet vanzelfsprekend dat iedereen ze ook kan gebruiken. Hoe moeten we omgaan met mensen die niet digitaal gezondheidsvaardig zijn?

“Op dit moment zetten we in op het bevorderen van die digitale vaardigheden”, aldus Poot. “Dat is natuurlijk belangrijk, want er is een digitale transitie gaande. Tegelijkertijd vind ik dat je e-health-toepassingen zo moet ontwerpen dat ook mensen zonder veel digitale vaardigheden ermee uit de voeten kunnen. Dat doe je door ook hen te betrekken bij de ontwikkeling. Niet op de universiteit maar gewoon in hun eigen wijk.”

Gezondheidskloof

“Als wij onderzoek blijven doen met hoogopgeleide mensen die over goede digitale gezondheidsvaardigheden beschikken en daar ons beleid op baseren, gaan we natuurlijk gigantisch de mist in met z’n allen. Dan wordt de al bestaande gezondheidskloof alleen maar groter. Laten we dus onderzoeken waarom een groep mensen niet met e-health-toepassingen kan of wil omgaan. Dat gaat niet alleen over gebruiksvriendelijkheid, maar bijvoorbeeld ook over de vraag wat er met gegevens gebeurt. Als mensen weten dat alleen de huisarts en POH kun gegevens kunnen inzien, geeft dat vaak al voldoende vertrouwen om een app of portaal te gebruiken.”

Stripverhaal

De manier waarop tijdens de ontwikkeling van zorgtechnologieën de behoeftes van patiënten worden uitgevraagd, is ook belangrijk. “Je kunt daar interviews voor gebruiken, maar dan moeten mensen hun gedachten onder woorden kunnen brengen”, zegt Poot, die naast haar promotie werkt aan de app Hospital Hero.

“Wil je ook de behoeftes achterhalen van mensen die daar minder goed in zijn, dan moet je creatievere technieken inzetten. Zoals een stripverhaal over een fictief persoon dat zijn medicijnen niet gebruikt. Aan de hand daarvan kun je patiënten vragen of zij zich hierin herkennen. Waarom wel of niet? De meeste mensen vinden het prettig om niet meteen over zichzelf te praten. Ze hebben dan minder het idee dat ze zich moeten verantwoorden.”

Gebrek aan bewijs

Dat e-health-toepassingen nog niet breed worden ingezet, komt ook door een gebrek aan bewijs van hun effectiviteit. Poot: “In het Integraal Zorgakkoord staat dat e-health pas wordt opgeschaald als het bewezen effectief is. Ook zorgverleners willen graag zeker weten dat een e-health-toepassing werkt. Dat is heel begrijpelijk.”

“Het lastige is alleen dat je e-health in de ontwikkelfase niet in een laboratorium kunt onderzoeken zoals we dat met medicijnen doen, dubbelblind en gerandomiseerd. De technologie ontwikkelt zich bovendien zo snel dat het geen zin heeft een drie- of vierjarig onderzoek met een e-health-toepassingen te doen. De tijd zou ons inhalen.”

“Laten we ons daarom niet blindstaren op gerandomiseerde studies. Beter is het om e-health-toepassingen met pilots in de praktijk te brengen en ze steeds te blijven evalueren in duidelijke beschrijvingen: waar bestaat de zorg precies uit? Wat is de context? Wie zijn er betrokken? Op die manier kun je bewijs stapelen en de efficiëntie van digitale gezondheidstechnologieën aantonen.”

Kennis-naar-actiekloof

Tot slot is er een ‘kennis-naar-actiekloof’. De wetenschappelijke kennis die er wél is over e-health, wordt niet altijd vertaald naar de praktijk. Charlotte Poot legt uit: “Veel kennis wordt vergaard tijdens gesubsidieerde projecten. Als de subsidie stopt, is er geen geld meer om een gerealiseerde e-health-toepassing te implementeren of op te schalen. Ik pleit daarom voor meer subsidies voor projecten gericht op implementatie en opschaling. Daarnaast zouden wetenschappers op de universiteit moeten leren hoe ze kennis over e-health op een niet-wetenschappelijke manier kunnen overbrengen. Besluitvormers hebben vooral behoefte aan begrijpelijke en bruikbare informatie.”

Revolutie

Poot hoopt dat haar onderzoek bruggen bouwt naar zinvolle e-health, ook voor mensen zonder digitale vaardigheden. “Als we de genoemde uitdagingen het hoofd bieden, kan e-health een revolutie teweegbrengen die gebruikers, zorgverleners én het zorgsysteem ten goede komt.”

Zorginnovatie is een belangrijk onderwerp tijdens Zorg & ict. Het grootste health tech event van Nederland wordt van 9 tot en met 11 april gehouden in Jaarbeurs in Utrecht.