Professional heeft genoeg van ‘wegwerp-zorg’

Zorgaanbieders en professionals hikken hevig aan tegen de verspilling van hulpmiddelen. Met name het weggooien van ongebruikte medicijnen is velen een doorn in het oog. Dat suggereert de Top 5 van best gelezen artikelen van 2023 over het thema ‘Verduurzamen’. Vier van de artikelen gaan geheel en al over de verspilling van medicijnen.

In Nederland wordt jaarlijks voor tenminste 100 miljoen euro aan ongebruikte medicijnen weggegooid. Dit betreft medicijnen die bij de apotheek terugkomen. De geneesmiddelen die gebruikers zelf weggooien zijn niet eens in deze schatting verdisconteerd. Wat er in de verpleeg- en verzorgingshuizen met ongebruikte medicijnen gebeurt, onttrekt zich eveneens aan het zicht. Apothekersassistent Anja Vissers concludeert daarom dat de feitelijke schade waarschijnlijk nog veel hoger is.

Milieuschade

Naast financiële verspilling betekent het weggooien van medicijnen ook milieuschade. Elk jaar belandt minstens 140.000 kilo aan medicijnresten in het Nederlandse oppervlaktewater. Dit is ruim acht keer zoveel als de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die in het water terechtkomen. Er zijn ongeveer 200 soorten geneesmiddelen aangetoond in ons oppervlaktewater, variërend van antibiotica tot pijnstillers en cholesterolverlagers. Alle reden dus om het hergebruik van medicijnen serieus te onderzoeken. Vooralsnog is hergebruik bij wet verboden. Demissionair minister Kuipers wees in dit verband vorig jaar op Europese regels. Ook is niet altijd duidelijk of hergebruik veilig en kosteneffectief kan.

Petitie

Toch lijken professionals zich niet langer te willen laten tegenhouden door dit soort obstakels. Een groep huisartsen en apothekers startte vorig jaar de petitie ‘Red levens, vernietig geen bruikbare medicijnen’. De petitie is inmiddels meer dan 41 duizend keer ondertekend. Initiatiefnemer Arend-Jan de Groote vindt dat beleidsmakers zich niet langer moeten doodstaren op de financiële kant van de zaak. “Veel medicijnen kosten tegenwoordig bijna niets meer. Is dat een reden om het allemaal weg te gooien? Duurzaamheid is toch een doel op zich, ook als het niet in euro’s uit te drukken is.”

Slimme labels

Ziekenhuisapothekers Peder Nygård en Douwe van der Meer van Isala besloten niet langer te wachten op nieuwe spelregels. Door slim gebruik te maken van labels wist het ziekenhuis in Zwolle de medicijnverspilling op de verpleegafdelingen met maar liefst 90 procent terug te dringen. Waar tot voor kort maandelijks 20.00 tabletten in de afvalton belandden, is dat nu nog maar een fractie.

“De helft van het assortiment kopen we met barcode in”, licht Van der Meer de Zwolse aanpak toe. “De andere helft labelen we zelf. Dat zijn 600.000 labels per jaar. En dat is best veel werk, denk aan ongeveer 1,5 fte. Nu we de medicijnen opnieuw willen gaan gebruiken, blijkt dat labelen en scannen aan het bed echt de crux te zijn om dit veilig mogelijk te maken.

Simpel idee

Ook Ziekenhuis Tjongerschans zette stappen om minder medicijnen weg te gooien. Het ziekenhuis won in 2023 de VGZ Samen Voorop Award voor duurzaamheid.  Medicatie die niet altijd nodig is, wordt daar niet meer op naam verstrekt. Ziekenhuisapotheker Minke Jongsma is blij met de prijs, maar heeft het liever over achterstallig onderhoud dan over een geniaal idee. “Het is ook wel een beetje gênant dat we een prijs krijgen voor iets dat best simpel bleek en dat we al veel eerder hadden moeten doen.”

Ongebruikt incontinentiemateriaal

Niet alleen medicijnen belanden in grote hoeveelheden bij het afval, dat geldt ook voor ongebruikt incontinentiemateriaal. Volgens Jan Akkermans van Logistiek Centrum Brabant is van al het incontinentiemateriaal dat wordt weggegooid maar liefst één derde ongebruikt. Op dit moment is het nog heel lastig om dat materiaal opnieuw in de keten te brengen, maar Akkermans zoekt volop naar oplossingen.

Hergebruik hulpmiddelen

Nicole Hunfeld heeft als IC-apotheker van Erasmus MC en oprichter van De Groene IC de strijd met de afvalberg op de intensive care aangebonden. “Waar we véél invloed op hebben, is het gebruik van wegwerpspullen”, aldus Hunfeld. “Handschoenen, kompressen, infuuszakken, spuiten en isolatiejassen; we gooien het allemaal na eenmalig gebruik weg. Het gevolg is een enorme afvalberg. Dat kan anders. We kunnen veel meer producten gaan hergebruiken.”

Minder pillen

Auteur en specialist duurzame zorg Joost Bijlsma vindt dat er daarnaast meer aandacht moet komen voor de preventie van milieuschade: minder pillen en verspillen. “Onze medicijnkasten worden voller en voller, mede als gevolg van de vergrijzing”, stelt Bijlsma. “Dat we steeds meer medicatie gebruiken, bleek vorig jaar uit gegevens van het SFK. Het gebruik van geneesmiddelen uit het basispakket was volgens deze bron in 2021 toegenomen met 2 procent. Dat is een snellere toename dan de bevolkingstoename rechtvaardigt. Alle reden om ons eens serieus te gaan afvragen of het niet een onsje minder kan. Van veel medicatie, zoals slaapmiddelen, psychofarmaca of insuline kunnen we veel minder gebruiken, bijvoorbeeld door het aanpassen van leefstijl.”

De 5 best gelezen artikelen in 2023 over het thema Verduurzamen:

• Medicijnverspilling: hergebruik medicijnen komt steeds dichterbij 
• Petitie over hergebruik van medicijnen nog te ondertekenen 
• Nicole Hunfeld pakt afvalberg in de zorg aan 
• Tekort aan pillen? Stop met verspillen! 
• Isala dringt verspilling medicijnen terug met 90 procent