Reisgids voor zorgprofessionals op weg naar duurzaamheid

Het bewustzijn dat het anders moet groeit. Pioniers krijgen steeds meer collega’s mee. Om de reis naar duurzaamheid te versnellen, schreven Joost Bijlsma en Cathy van Beek het boek Heel de zorg, de reisgids voor vakmensen die het duurzamer willen doen. De reisgids wordt op 14 april gepresenteerd tijdens het congres Heel de Zorg.

Het nieuwe kabinet heeft het doel gesteld om over acht jaar als Nederland 60 procent minder CO2 uit te stoten. De zorg moet daar ook in mee. Fundamentele veranderingen zijn nodig op weg naar duurzaamheid. De zorgsector in Nederland is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale landelijke CO2-uitstoot, heeft een enorme impact op het milieu met de productie van geneesmiddelen en het weggooien van medicijnresten en produceert enorm veel afval. De eerste stappen daarvoor zijn gezet in de Green Deal Duurzame Zorg.

Onstuitbare beweging

Van Beek was als kwartiermaker betrokken bij de Green Deal. “Die hoort nu in het regeerakkoord. Er moeten afspraken over worden gemaakt met de diverse branches. En natuurlijk branche-overstijgend. Daar moet geld voor worden uitgetrokken. Maar de bewustwordingsfase is geslaagd, zeker onder jonge zorgprofessionals. Daar is de duurzaamheid absoluut geland. Er is echt een onstuitbare beweging ontstaan.”

“Onder de bestuurders is dat anders. Daar heb je een paar witte raven, maar duurzaamheid staat nog lang niet op de agenda van de raad van bestuur en de toezichthouder. Ze hoeven zich er nog niet over te verantwoorden. Met de komende Europese wetgeving zullen ze echter van een koude kermis thuiskomen. Over twee jaar moet je aan de eisen van duurzaamheidsverslaglegging voldoen.”

Zorgprocessen

Er zijn weliswaar al routekaarten voor de verduurzaming van gebouwen in relatie tot energieverbruik, maar als het echt om zorgprocessen gaat, gebeurt er nog niet zo veel. Van Beek: “Veel medewerkers willen wel in een green team zitten, alleen krijgen ze er geen tijd voor. Het moet echt uit die hobbysfeer. Het is pure noodzaak, omdat duurzaamheid ook bijdraagt aan preventieve gezondheid. Hoe kun je nu gezond leven op een ongezonde aarde? Ook de bijdrage van de zorgsector aan luchtvervuiling maakt mensen eerst ziek en dan gaan we ze beter maken.”

Pioniers

Op 14 april presenteren Van Beek en Bijlsma hun boek tijdens het event Heel de zorg in de Jaarbeurs in Utrecht. Daar vertellen pioniers uit het boek hoe zij het in hun organisatie en daarbuiten hebben aangepakt.

Juist van deze pioniers kunnen we veel leren, stellen Van Beek en Bijlsma. “Ik was zeer geïnspireerd door deze mensen die vanuit niets een zorgbrede duurzame beweging wisten op te zetten”, vertelt Bijlsma. “Dat wilden we delen in een boek.”

“Het is heel inspirerend om die pioniers bezig te zien. Die gaan tegen de stroom in. Ze steken zo andere mensen aan en komen tot echte verandering. Ze delen hun kennis, zodat andere mensen daarmee zelf aan de slag kunnen. De duurzame beweging heeft de wind mee vanuit de overheid. De zorg moet, in tegenstelling tot voorheen, zijn bijdrage leveren. Eigenlijk zou je willen dat de zorg vooroploopt in verduurzaming. Dit is de sector waar juist de gevolgen van het niet-duurzaam handelen het eerst zichtbaar worden . Milieuvervuiling uit zich in allerlei ziekten, zoals in longen en allergieën.”

In de strategie

Van Beek vervolgt:  “In ons boek zie je voorbeelden van bestuurders die echt heel erg gedreven zijn en duurzaamheid in de strategie hebben opgenomen. Die laten zien hoe je het kan. Altijd met medewerking van de professionals. Daarom spreken we van een beweging.”

Bijlsma: “Je kunt het niet alleen als bestuurder, maar ook niet alleen als professional. Je moet het echt samen doen, binnen de organisatie, maar ook daarbuiten. Met de farmaceutische industrie, de hulpmiddelenmakers en grote leveranciers. Het is echt een ketenprobleem. Als we het niet samen doen, komt er geen verandering. Dat gaat echt de uitdaging worden.”

De zorg kan gezonder

De titel van het boek slaat zowel op de gehele zorg, als op het gezonder maken van de sector. “Van cure tot care, we zijn ervan overtuigd dat het veel gezonder kan”, stelt Bijlsma.

“Duurzaamheid is breed. Je moet niet alleen aan de slag met het milieu, maar ook met de mensen. Het is heel raar dat de sector die over gezondheid gaat de ongezondste is om in te werken en dat al jarenlang. Het verzuim is momenteel  7 procent. Dat heeft echt niet alleen te maken met covid, maar speelde al ervoor. Ook het burn-out percentage ligt veel te hoog en het verloop is veel te groot.”

Werk mooier maken

Met duurzaamheid kun je het werk juist weer mooier maken, stellen de auteurs. Bijlsma: “Je geeft mensen meer ruimte om zin aan hun werk te geven. Vaak wordt de denkfout gemaakt dat je in de zorg vanzelf al zinvol werk doet, want je helpt mensen. De invulling van het werk valt echter vaak tegen. Veel professionals vinden dat ze te weinig tijd hebben om mensen echt te helpen. Daarom haken veel jonge mensen af. Met duurzaamheid krijgen ze meer zingeving terug in hun werk.”

In het boek komen voorbeelden voorbij van professionals die werken om medicijnverspilling tegen te gaan, zoals met heruitgifte van medicijnen. En professionals die met plaszakken willen voorkomen dat medicijnresten in het oppervlaktewater terechtkomen.

Duurzame voeding

Niek Sperna Weiland, anesthesioloog van het UMC Amsterdam, is een beweging gestart om het gebruik van gevaarlijke narcosegassen te verminderen, terwijl Jelle Ferwerda een beweging is gestart op het gebied van duurzame voeding in ziekenhuizen. Jeroen Meijerink, hoogleraar innovatieve chirurgie en afdelingshoofd Operatiekamers in het Radboudumc, is alom bekend van de beweging de Groene OK.

Een recente beweging in het Erasmus MC heeft met een levenscyclus de vervuiling van de IC in kaart gebracht en daarover kennis gedeeld met andere IC’s, om zo gezamenlijk die vervuiling te verminderen. Daaruit blijkt dat er per patiënt 542 plastic handschoenen worden gebruikt. “Daar schrik je van”, stelt Bijlsma. “Van overzicht ga je naar inzicht. Dat zie je ook bij een veel op internet gedeelde foto en video van kunstenares Maria Koijck. Die laat zien hoeveel afval haar eigen borstoperatie heeft veroorzaakt. Als je dat soort dingen ziet, raak je  geïnspireerd om het anders te doen.”

Inspiratie

Dat is wat Van Beek en Bijlsma voor ogen met de verhalen van de pioniers. Bijlsma: “We willen dat mensen op reis gaan en zien dat dat wat oplevert. Dat je een avontuurlijke reis maakt en daarna op een mooiere bestemming aankomt, net als op vakantie. We willen laten zien dat het kan. Ik ben elke keer weer verbaasd hoe goed mensen op de bestemming aankomen, ondanks de weerstand die ze zijn tegengekomen op hun reis.”

Besmettelijk  

En, zo stelt Van Beek, duurzaamheid is besmettelijk. “Dat zie je bijvoorbeeld in de hele duurzame zorgbeweging op LinkedIn, waar mensen elkaar vinden. Wat wij met dat boek willen, is dat mensen dat nog meer gaan doen. Elkaar opzoeken en die beweging verder doorzetten, dat is niet aan een beroepsgroep gebonden. Juist dit ‘wicked problem’ kun je alleen transdisciplinair oplossen. Samen is het duurzame amen.”