Leiden in de zorg is dienen, delen en doen

Dienend leiderschap geldt anno 2024 in de zorg nog altijd als hét paradigma. Maar dienstbaarheid is maar één aspect van goed leiderschap. Minstens zo belangrijk is delen. Van verantwoordelijkheid bijvoorbeeld. En niet te vergeten: het goede voorbeeld te geven door te doen. Dat leren de best gelezen verhalen uit 2023 met het thema ‘Leiden’.

Over aandacht heeft zorgvernieuwer Teun Toebes (zie foto) niet te klagen bij de première van zijn documentaire ‘Forever Human’. In zijn zoektocht naar een inclusievere samenleving voor mensen met dementie onderzoekt filmt hij hoe er elders in de wereld met de ziekte wordt omgegaan. De documentaire wordt vertoond op een top met G20-landen en beleeft begin oktober 2023 een officiële première in Koninklijk Theater Tuschinski. Ook in 2024 is de film nog te zien in de bioscoop.

Wonen in verpleeghuis

Een mooi eerbetoon voor de verpleegkundige die al jaren in een verpleeghuis woont en leeft midden tussen mensen met dementie. Deze gedeelde, zeer persoonlijke ervaring geeft Toebes’ boodschap kleur, kracht en diepte. Toebes laat zien dat echte leiders hun boodschap dagelijks leven. Wat meer is: in media-optredens voert hij niet alleen zelf het woord, maar laat hij zijn medebewoners hun zegje doen.

Patiënt als copiloot

Hoogleraar Bas Bloem is een leider die ook veel belang hecht aan de inbreng van de patiënt. Die hoort in zijn ogen geen passieve consument van zorg te zijn noch een passieve bijrijder in de passagiersstoel, maar copiloot die de hele reis door meestuurt. Sport is daarbij voor mensen met Parkinson -de groep waar Bloem zich op richt- een belangrijk hulpmiddel. “Het geeft mensen een gevoel van controle terug. Als je ziek wordt en je lijf laat je in de steek, geeft sporten je ammunitie om de ziekte zelf te lijf te gaan. Sporten zet mensen weer in de drivers seat.”

Leider van eigen werk

Gedeeld leiderschap komt ook nadrukkelijk terug in het denkraam van hoogleraar Jan Kremer. Nu professionals weer een stem krijgen bij de inrichting van de zorg, is ook de term ‘medisch leiderschap’ steeds vaker terug te horen. Wat Kremer betreft een ietwat misleidend bgrip. “Het lijkt alleen over leiders te gaan, maar het gaat over iedereen. Iedereen is leider van zijn eigen werk. Ik denk dat veel mensen het wel beseffen, maar door het leiderschap te noemen, heb je een excuus om er niet zoveel mee te hoeven doen; ‘ik ben de baas niet’.”

Kremer is in 2023 één van de sprekers tijdens de internationale masterclass over medisch leiderschap. Boel Anderson Gare Kinderarts en onderzoeker, is één van de drijvende krachten achter de hervorming van het regionale zorgstelsel in Jönköping in Zweden. Ze deelt tijdens Dutch Health Week 2023 haar lessen.

Radicaal nieuw zorgmodel

Dat zorgprofessionals soms schrik hebben om de verantwoordelijkheid voor het professioneel handelen in eigen hand te nemen, is best begrijpelijk. De zorgsector is aan alle kanten in beweging en ziet zich voor grote uitdagingen gesteld. Uitdagingen die vaak om drastische koerswijziging vragen. Zorgaanbieder Maria-oord in Dongen maakte die draai door radicaal te kiezen voor een nieuw zorgmodel. Werkprocessen, cultuur, aansturing, financiering, bij de invoering van community care bleef geen organisatorische steen op de andere.

Geen oekazes

“Iedere verpleegkundige in Nederland wil het goed doen, daar zit het hem niet in”, blikt bestuurder Albert Vlemmix terug. “Maar hoe ga je een kwalitatief andere werkwijze dimensioneren zonder dat mensen denken: dan mogen we nog minder doen. Of: mooi verhaal, maar het is gewoon bezuinigen. Hoe krijg je medewerkers op een nieuw spoor als ze hun werk al dertig jaar op een bepaalde manier doen? Misschien moeten ze zelfs meer afleren dan aanleren. Hoe ga je dat doen? Dat kan in ieder geval niet met oekazes.”

Luistervaardigheid

“Wat je nodig hebt om van een conflict naar positieve innovatie te gaan, is niet alleen een vaste koers, maar ook luistervaardigheid”, zegt adviseur Sieds Rienks. “Je moet heel goed kunnen begrijpen wat het betekent voor alle betrokkenen. Of het nou de professionals zijn, cliënten, ondernemingsraad of de raad van toezicht.”

Kritisch klankbord

Dat dienend leiderschap iets anders is dan meegaandheid onderstreept het in memoriam dat oud-zorgbestuurder Cathy van Beek schreef naar aanleiding van het overlijden van groene zorg-pionier Jeroen Meijerink. De grondlegger van de Groene OK-beweging was volgens Van Beek ‘een schipper die nooit schipperde met wat echt noodzakelijk was’. “Je was niet altijd meegaand. Soms deed je ongekamde uitspraken”, aldus Van Beek, maar daarmee was Meijerink ook een onmisbaar klankbord. “Je presentaties, gesprekken, appjes en onze duo-optredens over groene zorg vormen voor mij een life-long inspiratiebron”, besluit ze haar memento. “Dit geldt voor vele, vele anderen. Voor zorgprofessionals, zorgleidinggevenden, zorgverzekeraars en ook voor leveranciers en fabrikanten was je een rijke inspiratiebron.”

De 5 best gelezen artikelen over Leiden in 2023:

• Documentaire ‘Human Forever’ van Teun Toebes in november in bioscoop
• Een groene schipper die nooit schipperde – in memoriam Jeroen Meijerink
• Bas Bloem: ‘Sport geeft patiënt het stuur terug’
• ‘Het geheim achter veranderen is veiligheid’ 
• Jan Kremer: ‘Passende zorg vraagt medisch leiderschap’