‘Samen beslissen vraagt werk van het hele ziekenhuis’

Er is steeds meer aandacht voor gepersonaliseerde zorg die actief en routinematig wordt afgestemd op de behoeften, voorkeuren en waarden van de patiënt. Artsen zeggen echter vaak geen tijd te hebben om hun keuzes te delen met patiënten. Maar samen beslissen in de zorg gaat verder dan alleen de interactie tussen een arts en patiënt op één moment. Het is een proces van meerdere stappen met vaak meerdere zorgdisciplines.

Samen beslissen is dus teamwerk tussen verschillende zorgprofessionals. Daarbij kan ieder zijn of haar talent benutten voor een optimale bijdrage aan het geheel. Dat stelde reumatoloog Angelique Weel van het Maasstad ziekenhuis tijdens de masterclass over Samen beslissen op donderdag 15 juni tijdens Dutch Health Week.

Weel: “Je doet het samen met de patiënt. Je vormt een team. Er is daarvoor wel ondersteuning nodig voor het goede gesprek tussen patiënt en zorgprofessional. Patiënten moeten immers goede informatie krijgen over hun mogelijkheden en de voor- en nadelen daarbij. Bovendien laat ook de patiënt graag anderen, zoals familie, meedenken.

Partnerschap met de patiënt

Weel is medeoprichter van het Genootschap Gepersonaliseerde Zorg. Vanuit dat Genootschap deed ze tijdens de masterclass dan ook de oproep om gezamenlijk een vuist te maken voor meer samen beslissen in de zorg. “We moeten met zijn allen toewerken naar een partnerschap met de patiënt. Daarin moeten we voortdurend en vanzelfsprekend inspelen op wat er voor de patiënt het meest toe doet. Anders verliezen we het momentum aan programma’s die meer gericht zijn op kostenreductie waarin nauwelijks aandacht is voor de toegevoegde waarde hiervan voor de patient.”

De urgentie voor meer samen beslissen werd onderstreept door de deelnemers aan de masterclass. De aanwezige zorgprofessionals, patiënten, managers en toezichthouders brachten allemaal een persoonlijke ervaring mee. Weel: “Patiënten zijn duidelijk niet langer ‘in’ voor een plek achter de zijlijn als het om hun eigen behandeling gaat. En iedereen begrijpt dat.”

Inbedding in de workflow

Maar training van zorgprofessionals in samen beslissen is niet voldoende om samen beslissen echt van de grond te krijgen, luidde de boodschap van de Amerikaanse hoogleraar Glyn Elwyn. Het moet ingebed worden in de workflow van zorgprofessionals, stelde hij. Daarvoor moeten zorgpaden zo worden ingericht dat ze optimaal aansluiten bij de keuzeopties van patiënten.

Elwyn: “Dokters zijn gewend ‘in control’ te zijn. Ze maken de afweging, presenteren hun keuze en leggen achteraf verantwoording af als daarom gevraagd wordt.” Volgens hem willen artsen dat vaak best, maar het systeem maakt het steeds moeilijker.

Impact gepersonaliseerde zorg

Want samen beslissen werkt compleet anders, gaat hij verder. “Je creëert psychologische veiligheid voor de patiënt en laat deze weten dat je wilt horen wat hij of zij vindt. Veranderen is mensenwerk en grote veranderingen vergen tijd. Evidence Based Medicine is ook niet in tien jaar ingevoerd. Ik werk al twee decennia om hierin verandering te brengen.”

De impact van gepersonaliseerde zorg is echter groot, benadrukt hij. “Ten eerste is de patiënt beter geïnformeerd en daardoor gelukkiger. We denken dat de zorg ook kosten-effectiever wordt, maar daar hebben we nog geen bewijs voor.”

Patiënten betrekken

Er is volgens Elwyn een doordachte aanpak nodig om het besef te kweken dat verandering noodzakelijk is en om collega’s de weg te wijzen in die verandering. Tijdens de masterclass kwamen drie onderdelen van die aanpak voorbij. Patiënten moeten op alle niveaus betrokken zijn: bij het initiëren van samen beslissen, bij het vormgeven ervan en de training ervoor, bij de uitvoering en ook bij de evaluatie. Daarnaast zijn champignons nodig. Dat zijn niet per se de zorgprofessionals die het perfect doen, maar die het menen en bereid zijn er met collega’s over te praten. En – als derde – moet het management erachter staan.

Ontluisterend verhaal

Longarts én patiënt Mariska Koster deelde een ontluisterend verhaal over hoe ze als borstkankerpatiënt niet betrokken werd bij de keuzes rond haar behandeling. Ze werd niet genoeg geïnformeerd over de gevolgen van bepaalde behandelingen, zoals radiotherapie. “Wat me opviel, is dat je als patiënt object bent, geen subject. De artsen luisterden naar mij zoals ik vroeger luisterde naar de wensen van mijn kinderen. Ik wist al van tevoren waar we uiteindelijk naar toe zouden gaan.” Ze gaf toe als praktiserend longarts ook niet altijd genoeg oog voor de patiënt te hebben gehad.

Metro Mapping

Samen beslissen vergt ook een verandering van de zorg zelf. Die moet zo georganiseerd zijn dat er inderdaad wat te kiezen valt. De verschillende opties moeten ook kunnen worden uitgevoerd. Chirurg Marion van der Kolk hanteert daarvoor in het Radboudum Metro Mapping. Aan de hand van een metrokaart gaf ze op de masterclass een overzicht van keuzemomenten en -opties.

Hele ziekenhuis

De deelnemers zijn het erover eens dat samen beslissen niet gaat over die ene arts die het nu gewoon eens moet gaan doen. Maar het zelfbeeld van de professie is in beweging. Het is veel meer dan een kleine aanpassing in de bespreking van het behandelplan. Het gaat om stapsgewijs teamwork. En bovendien moeten echte alternatieven niet alleen besproken worden, maar een gekozen alternatief moet ook georganiseerd geleverd worden. Samen beslissen is kortom werk voor het hele ziekenhuis.