Naasten van cliënten in ouderenzorg: onze nieuwe collega’s

Ik wil geen artikel met grote onheilspellende angstbeelden over de toekomst van onze ouderenzorg de komende jaren. Maar een optimistisch verhaal over hoe we met een andere kijk op de cijfers en de zorg een zee aan kansen hebben.  Zeker als we naasten van cliënten in de ouderenzorg gaan omarmen als zorgverleners.

Door Marita Bossers-Nabben, directeur Planetree

Het aantal ouderen in ons land neemt enorm snel toe. De druk op de personeelsformatie is ongekend groot en er is geen reden aan te nemen dat zich dat op korte termijn anders gaat ontwikkelen. Dat lijkt misschien een zorg voor later, maar er zijn juist vandaag al acties nodig om ons hoofd in de toekomst boven water te kunnen houden.

Gezien de absolute impact van deze ontwikkelingen zijn meerdere oplossingen nodig om de totale puzzel te leggen. Geen enkele oplossing zal genoeg zijn om een ommekeer van dit probleem te bewerkstelligen. Kansen zijn er zeker. Deze zijn te vinden op het terrein van technologie en andere vormen van beschermd wonen. In dit artikel focussen we op de grote waarde die naasten kunnen en zullen moeten leveren in de zorg.

Actief leven

Naast de groep 80-plussers neemt ook de groep 65-plussers met grote snelheid toe. Dat zijn deels partners, familie en vrienden van de 80-plussers, maar ook hun kinderen. We nemen leeftijdsgenoten en kinderen even als uitgangspunt. Het feit dat we ouder worden staat vast, maar heel vaak gaat dat gepaard met een goede gezondheid en grote mate van vitaliteit. We zien onszelf anno 2022 niet als oud als we de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en hebben doorgaans een actief leven.

Intramurale ouderenzorg

Het potentieel dat deze ontwikkeling met zich meebrengt is van levensbelang voor de zorg. We staan in de intramurale ouderenzorg voor een noodzakelijke keuze. Of we kabbelen voort in de huidige stroom of we gaan de naasten omarmen als zorgverleners. Zodat de meest kwetsbaren, onze bewoners, niet alleen zorg krijgen van ‘professionele’ zorgverleners, maar ook ‘geprofessionaliseerde’ informele zorgverleners.

Zorgen we dan al niet voor onze ouderen? Voor een deel zeker, maar dit is nog in een belangrijke mate vrijwillig. En daarmee niet voldoende en vooral niet goed gestructureerd in onze organisaties, maar ook niet in onze maatschappij.

Wisselende beelden

Uit het werk in het veld ontstaan sterk wisselende beelden:

• Van zeer betrokken en zeer actieve naasten tot nauwelijks betrokken naasten;
• Organisaties die betrokkenheid stimuleren, maar ook organisaties die er nauwelijks moeite voor doen;
• Professionals die eenzijdige perspectieven schetsen van de overbelaste mantelzorgers en naasten die blij zijn de zorg voor een ouder eindelijk over te laten aan een zorgorganisatie;
• Tot slot professionals die alles in het werk stellen om cliënten en hun naasten de mogelijkheid te bieden voor het behoud van hun gezamenlijke autonomie.

Het goede nieuws is dus dat er voorbeelden zijn van organisaties die er al heel goed in slagen om naasten optimaal bij de zorg te betrekken. De kans ligt in het herontwerp van wat wij onder ‘zorg’ verstaan, wie ‘zorgverlener’ is en hoe ons ‘systeem’ deze nieuwe gedachten kan ondersteunen.

Nieuwe collega’s

Stel je eens voor dat we de naasten van onze ouderen gaan zien als onze nieuwe collega’s. Het potentieel aantal nieuwe collega’s neemt daarmee in enorme hoeveelheden toe. Denk dan eens aan het verschil tussen het inwerken van een nieuwe collega en hoe we ons gedragen ten opzichte van naasten die in de meeste gevallen al lange tijd voor de cliënt gezorgd hebben.

Stel je voor, een teamleider deelt het volgende bericht tijdens een teammeeting:

Beste collega’s,

Graag stel ik onze nieuwe bewoner en collega’s al aan je voor.

Saïda Mangali is de echtgenote van Alex Molenaar, die over twee weken bij ons komt wonen. Wij zijn erg blij met de komst van Alex in de woongroep. Alex wil graag met zijn voornaam aangesproken worden, is gek op autosport en een echte Rolling Stones-fan! We zijn zeker zo blij met Saïda, die als partner van Alex een groot deel van de zorg voor haar rekening zal nemen. Ook Peter, een van hun drie kinderen, komt ons team versterken op de momenten dat Saïda niet beschikbaar is door bijvoorbeeld ziekte of vakantie. De twee dochters van het echtpaar wonen aan de andere kant van het land en zijn druk bezet met de vier kleinkinderen van de familie. Ook zij geven aan zo vaak mogelijk te willen komen, maar kunnen gezien de grote afstand geen grote rol in de dagelijkse zorg vervullen.

Voor Saïda en Alex is de aanstaande verhuizing van Alex een grote stap in hun leven omdat ze in hun 52-jarig huwelijk nooit gescheiden hebben geleefd. Het inwerkprogramma van Saïda start komende volgende week. Saïda zal vier keer per week de ADL verzorgen, inclusief het douchen als Alex daar behoefte aan heeft. We gaan Saïda vanzelfsprekend helpen om een aantal handelingen die zij thuis altijd al gedaan heeft, nu bij ons te doen met de beschikbare hulpmiddelen. Dit zal haar helpen om dit werk op een prettige en efficiënte manier te kunnen doen. Saïda gaf aan hier naar uit te kijken omdat het thuis vaak een uitdaging was in de kleine badkamer. Saïda zal op de dagen dat ze aanwezig is ook helpen met het ontbijt voor Alex.

Wij nemen uiteraard de zorg in de middag en avond voor onze rekening en bewaken de medische aspecten waar Saïda dat niet zelf kan. Alex heeft niet meer zoveel hobby’s die hij zelfstandig kan uitvoeren, maar zijn huidige buurman Jack, die eens per week naar hem toekwam, zal op de donderdagochtenden bij Alex op bezoek komen om buiten een ommetje te maken of oude Rolling Stone-platen draaien die ze luidkeels kunnen meezingen. Saïda, Peter en Jack komen volgende week ook naar de bijeenkomst met onze specialist ouderengeneeskunde over dementiezorg. Ze willen onder ander meer kennis op doen over de omgang met Alex als hij ‘rare vragen’ stelt. Ze geven aan het soms lastig te vinden om hier goed op te reageren. Zo wil Alex bijvoorbeeld steeds vaker naar zijn moeder die ruim veertig jaar geleden overleden is. Hij kan daar op die momenten ook erg verdrietig door worden.

Alex, Saïda en Peter hebben samen een levensboek over Alex én hun gezin gemaakt. Dit gaat ons zeker helpen om hen allen goed te leren kennen. Saïda zal op zaterdag en donderdag haar vrije dag hebben en dus niet naar onze locatie komen. Zo denken we voorlopig een verantwoorde belastbaarheid te combineren met de zorg voor haar geliefde man op onze locatie. In het dienstrooster vind je terug wanneer Saïda er is.

Laten we hen samen van harte welkom heten en onderdeel maken van onze fijne woongroep!

(*Bovenstaand verhaal is illustratief en de gebruikte personages zijn fictief)

Naasten als gelijken

Niets van wat in bovenstaand stuk geschreven staat is gek en wordt niet al in de praktijk gebracht. Op de huiskamers werken nu al veel collega’s zonder achtergrond als verzorgende of verpleegkundige. Toekomstige bewoners worden veelal door naasten geholpen met de dagelijkse zorg, soms in combinatie met thuiszorg.

Wat het anders maakt is dat hier de naasten als gelijken in het zorgteam gepositioneerd worden en dat de rollen meteen vanaf de verhuizing duidelijk zijn. Daarnaast wordt de situatie niet als een incident omschreven, maar als een structurele manier van werken. Van de ‘onboarding’ tot scholing en de ruimte voor rust.

Afgestemd op bewoner

Het belangrijkste kenmerk van deze zorgstructuur is dat de zorg die door de organisatie geboden wordt, specifiek wordt afgestemd op de bewoner en de situatie daar omheen. In tegenstelling tot de traditionele werkwijze waarbij per definitie zoveel mogelijk zorg wordt overgenomen en alle bewoners min of meer dezelfde behandeling krijgen.

Daarnaast is een groot verschil dat we de naasten ondersteunen bij de ontwikkeling van hun vaardigheden in de zorg, de juiste hulpmiddelen ter beschikking stellen en kennis overdragen over het ziektebeeld en -verloop. Ze worden hiermee echt onderdeel van het team en betrokken en ondersteunt bij de zorg. Niet omdat zij in het verleden zaken fout hebben gedaan, maar om hen zo lang mogelijk als naaste-zorgverlener actief te houden.

Keukentafelgesprekken

Met de komst van de WMO in 2007 heeft de overheid via de gemeente een claim gelegd op de zorg die cliënten en hun naasten zelf op kunnen vangen, denk hierbij aan de keukentafelgesprekken. Hierdoor stelt de lokale overheid alleen nog middelen ter beschikking voor alles wat niet zelf opgelost kan worden.

De grote vraag is of we dit kunnen doortrekken in de intramurale setting? Velen zullen gruwen van de gedachte alleen al. Maar ons huidige systeem is onhoudbaar geworden.

Bevrijden van betutteling

Er zijn echter ook menselijke aspecten in het verhaal van Alex en Saïda die hen in staat stellen om zo lang mogelijk als echtpaar hun leven invulling te geven. In een veilige omgeving die kan bijspringen wanneer het nodig is. Alles is erop gericht om de cliënt en zijn naasten maximaal te faciliteren waar ze het zelf niet (meer) kunnen. Er is ook een kans; het opnieuw uitvinden van de zorg kan ons ook bevrijden van alle betutteling die in het systeem is geslopen.

De politiek zal geen verplichting instellen voor hulp in de (ouderzorg). Simpelweg omdat dit een impopulaire boodschap is die stemmen kost. Zorginstellingen kampen nu al met een enorme uitdaging om de dagelijkse knelpunten in de formatie op te lossen. Helaas is dit iets dat ook post-corona niet voorbij zal zijn.

Kansen in plaats van bedreigingen

Wij snappen dat voor ook voor deze oplossing meerdere beren denkbaar zijn die het idee direct om zeep kunnen helpen. Maar wij denken graag in mogelijkheden, daardoor zijn we gekomen waar we nu staan. En daarnaast; is het niet veel leuker om met elkaar in kansen in plaats van bedreigingen te denken?

Ouderenzorg opnieuw uitvinden

Laten we de handschoen samen oppakken en de intramurale ouderenzorg opnieuw uitvinden. Door naasten op de juiste manier te betrekken, ligt er een levensgrote kans voor betere zorg en meer welzijn voor cliënten, onze collega’s en de natuurlijk de naasten zelf.

Op 16 mei a.s. staat de jaarlijkse Planetree Conferentie weer op het programma. Een dag vol energie, inspiratie en een aantal zeer interessante sprekers! Dit jaar heeft de conferentie het thema ‘Samenspel’, waarin de samenwerking in de zorg centraal staat. Veel zorgmedewerkers kijken ieder jaar weer uit naar deze dag. Komen jij en je collega’s ook?