Personeelstekorten, vergrijzing, toenemende zorgvraag, ziekteverzuim, bezuinigingen en digitale ongeletterdheid: slechts een greep uit de problemen in de zorg die vragen om een andere manier van werken én denken. Dat blijkt tijdens het afscheidssymposium van Ruud Koolen waarin de transformatie van de zorg centraal staat.
Wat is er nodig om de zorg in de toekomst toegankelijk, betaalbaar en duurzaam te houden? Die vraag staat centraal tijdens het symposium deze week waarna Ruud Koolen afscheid neemt van Dutch Health Hub en Jaarbeurs Utrecht, en het stokje overgeeft aan Mare Lensvelt.
Aan het woord Philip Idenburg, Machteld Huber, Masi Mohammadi en Daan Dohmen. Denkers en doeners die uit de doeken die welke dilemma’s, decisies en daden horen bij de transformatie van de zorg voor de toekomst.
Roep om verandering dringt door
Philip Idenburg, oprichter van adviesbureau BeBright en initiatiefnemer van onder andere Ouder Worden 2040, trapt af met de onvoorspelbaarheid van de toekomst. “Niemand kan vertellen waar het naartoe gaat, maar we kunnen wel beschrijven wat er gebeurt op het moment dat we hetzelfde gedrag blijven vertonen waar we al jaren in vastzitten. De need for change is inmiddels doorgedrongen bij zorgbestuurders.”
Oude patronen remmen verandering
Vier obstakels staan ons volgens Idenburg in de weg bij succesvolle verandering van de zorg:
- Onwetendheid
- Angst voor verandering op de werkvloer
- Het vast willen houden aan oude systemen
- Uiteenlopende belangen
“De grootste uitdaging is gedragsverandering en dat vraagt om leiderschap. Innovatie vraagt om dromers, denkers, doeners en durfals.” Idenburg ziet hoop in de opkomst van burgerinitiatieven. “Het bewustzijn is gegroeid dat verandering bij burgers vandaan kan komen.”
Lees ook: Vitale wijken voor de vergrijzende samenleving: 17 succesvolle voorbeelden
Breder begrip van gezondheid
Ook Machteld Huber, voormalig huisarts en geestelijk moeder van het gedachtegoed Positieve Gezondheid en oprichter van het Institute for Positive Health, gaat te rade bij de kracht van de burger, en specifiek de burger die patiënt is. Wat verstaan we eigenlijk onder gezondheid? Uit haar onderzoek komen zes dimensies naar voren:
- Lichaamsfuncties
- Mentaal welbevinden
- Zingeving
- Kwaliteit van leven
- Meedoen
- Dagelijks functioneren
Opvallend is dat patiënten anders, vooral breder, denken dan bijvoorbeeld beleidsmakers. Deze laatsten gaan vooral uit van het lichamelijk aspect. Ook opleidingsniveau blijkt van invloed: hoogopgeleiden zien gezondheid minder breed dan laagopgeleiden. “De universiteit heeft de opdracht. Die houdt het nieuwe denken tegen”, stelt Huber.
Zingeving staat voorop
Huber benadrukt het belang van zingeving en gesprekken. “Wij zijn als dokters gewend om terug te kijken, maar waar wil iemand naartoe? Wat is voor de mens het meest belangrijk? Het is fantastisch wat we kunnen in de zorg, maar we hebben een nieuwe manier van denken nodig. Volg je hart, gebruik je hoofd, en doe er wat mee.”
Empathische woning als mantelzorger
Masi Mohammadi, lector aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen en hoogleraar Smart Architectural Technologies aan de TU Eindhoven, trekt de zingeving door naar wonen. “Onze gezondheid wordt in de toekomst niet meer in ziekenhuizen of verpleeghuizen geregeld, maar in onze huizen.”
Volgens Mohammadi liggen er grote kansen in preventieve woonomgevingen, de zogenoemde empathische woningen. Slimme technologie kan huizen leren begrijpen hoe bewoners, bewegen, slapen of zich voelen, en daar vervolgens op inspelen door ze aan te spreken of te herinneren aan een maaltijd. Het huis kan dus de taken van een mantelzorger overnemen.
Systemen die met ons meedenken
“Het grootste probleem is dat we praten over zorg in 2040, maar leven in woningen van 1980. We kunnen niet de zorg van de toekomst leveren in huizen die daar niet klaar voor zijn”, aldus Mohammadi.
Volgens haar moeten we leren omdenken. “Het gaat niet om systemen die voor ons denken, maar met ons meedenken. Een vorm van kunstmatige empathie: een omgeving die jou verstaat en reageert op jouw behoeften. Aan ons de opgave om AI beter te gaan inzetten voor het begrijpen van menselijk gedrag.”
Lees ook: ‘Geef mens met dementie vrijheid terug’
Meer vertrouwen en autonomie
Daan Dohmen, impact-ondernemer en hoogleraar Digitalisering van de zorg aan de Open Universiteit, vertelt hoe groei in een bedrijf kan leiden tot grote fouten: meer lagen, bureaucratie, functietitels en drang naar controle. Organisaties van de toekomst vragen volgens Dohmen echter om vertrouwen en autonomie op de werkvloer, niet om controle en hiërarchie.
De razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van AI, met een enorme impact op het werk van de zorgprofessional, maakt het traditionele top-down denken onhoudbaar. “Het oude model waarin we één alwetende directie hebben waarvan het beleid doorsijpelt is ten einde. Al zou je het willen, je kunt het niet bijbenen.”
Verandering vraagt om menselijkheid
Dohmen pleit voor een nieuwe mentaliteit. “Hoe die toekomst ook wordt, van voorspellende AI tot robots die ons werk doen, we kunnen de wereld alleen maar voorspellen door zelf wendbaar te worden in onze manier van werken en leven.”
Zowel Idenburg, Huber, Mohammadi als Dohmen zijn het erover eens dat de toekomst in het teken moet staan van meer dan alleen aandacht voor de digitale mogelijkheden. Of zoals Dohmen het samenvat: “We moeten menselijkheid volop de ruimte geven, en de technologie benutten om die te versterken.”
