Politici, burgers, experts en jongeren gingen op maandag 29 september in gesprek over de toekomst van gezondheid in Nederland.
Op 29 september 2025 vond in Den Bosch een bijzonder experiment plaats: de eerste Nationale Gezondheidsdialoog, georganiseerd door de Federatie voor Gezondheid. Voor het eerst kwamen kandidaat-Kamerleden, professionals, ervaringsdeskundigen en maatschappelijke vernieuwers en de toekomstige generatie bijeen om de dialoog aan te gaan over de grote gezondheidsvraagstukken van deze tijd.
Geen debat, maar een gezondheidsdialoog
Het was een verkiezingsbijeenkomst in een ongebruikelijke vorm: geen debat vol ingestudeerde standpunten, maar een verkiezingsbijeenkomst in de vorm van een open gesprek. De avond begon met een korte inleiding over ‘de kracht van het dilemma’. In plaats van te moeten kiezen tussen uitersten, stond de vraag hoe waarden die soms schuren ook dienstbaar kunnen zijn aan elkaar, centraal. De toekomst vraagt geen helden die kiezen, maar wevers van complexiteit, klonk het vanaf het podium.
Lees ook: Diagnose 2040: van woorden en akkoorden naar acties en daden
Zoeken naar balans binnen maatschappelijke thema’s
Wat eerder een reeks losse politieke thema’s leek (marktwerking, personeelstekort, ervaringsdeskundigheid, armoede en preventie), ontwikkelde zich gaandeweg tot een samenhangend landschap van spanningen en waarden.
Zo ging het gesprek onder meer over de balans tussen marktwerking en publieke waarden. Marktwerking stimuleert innovatie, maar leidt tot fragmentatie en bureaucratie. De vraag was dan ook niet of de markt moest verdwijnen, maar hoe ondernemerschap bij kan dragen aan publieke doelen zoals toegankelijkheid en gelijkheid.
‘Hoe kunnen publieke belangen elkaar versterken in plaats van verdringen?’
De spanning tussen marktwerking en publieke waarden werd bijvoorbeeld zichtbaar in het verhaal van Pand9 uit Zaltbommel, een plek waar zorg, welzijn en creativiteit samenkomen. Hun voortbestaan staat onder druk omdat het pand moet wijken voor woningbouw. De vraag drong zich op: hoe kunnen publieke belangen als wonen en gezondheid elkaar versterken, in plaats van verdringen?
Dialoog over de centralisatie van zorg
Een tweede terugkerend spanningsveld betrof de organisatie van zorg: dichtbij mensen, of juist geconcentreerd in gespecialiseerde centra? Terwijl personeelstekorten en technologische vooruitgang concentratie noodzakelijk maken, groeit tegelijkertijd de roep om zorg in de buurt, waar de menselijke maat behouden blijft. De casus van ZelfOnderzoek Nederland liet zien hoe burgers steeds vaker zelf initiatief nemen. Zij ondersteunen mensen om zelf onderzoek te doen naar hun gezondheid. Zo ontstaat er een nieuw evenwicht tussen professionele expertise en burgerkracht. Daarnaast pleitten veel deelnemers voor regionale netwerken waarin lokale gemeenschappen en specialistische expertise elkaar kunnen versterken.
Lees ook: Zorgprofessionals hebben geen zeggenschap bij belangrijke besluiten
Waar vrijheid en sturing elkaar raken
Ook de spanning tussen individuele vrijheid en overheidssturing kwam nadrukkelijk aan bod. Vrije keuze is een belangrijk uitgangspunt, maar niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden om gezond te leven. Een ervaringsdeskundige van Sterk uit Armoede deelde een indringend persoonlijk verhaal over de negatieve spiraal van stress, schulden en wantrouwen richting instanties. Haar boodschap raakte de zaal: beleid is pas effectief als het voelt als steun, niet als controle.
Politieke partijen gaan samen op zoek naar oplossingen
Al snel ontstond tussen de kandidaat-Kamerleden, afkomstig uit PvdA/GroenLinks, Volt, ChristenUnie, CDA, Partij voor de Dieren, BBB en NSC, een gezamenlijke zoektocht. Zodra scherpe debatposities even werden losgelaten, bleek hoeveel gedeelde uitgangspunten er eigenlijk zijn. We zijn het vaker eens dan we denken, als we de ruimte nemen om te luisteren, vatte een deelnemer samen.
‘Gezondheid vraagt om meer dan beleidswisselingen per regeerakkoord’
Opvallend was de aanwezigheid van drie jongeren als stemmen van de toekomst. Zij deelden hun reflecties tussen de sessies door. Eén van hen vatte de avond kernachtig samen: “Aan de ene kant hoor ik veel problemen: schaarste, systemen die vastlopen. Aan de andere kant voel ik enorm veel energie bij de sprekers en in de samenleving om dingen te dóen. Als allebei waar is, wat staat ons dan te doen?”
Een ander wees erop dat veel vraagstukken partijoverstijgend zijn en om een langetermijnblik vragen, over kabinetsperiodes heen. Hun woorden werkten als spiegel: gezondheid vraagt om meer dan beleidswisselingen per regeerakkoord.
Politiek en samenleving in gesprek over gezondheid
De Nationale Gezondheidsdialoog markeert het begin van een structurele uitwisseling tussen politiek en samenleving over gezondheid. Niet als eenmalig verkiezingsmoment, maar als doorlopend gesprek. Zowel politici als maatschappelijke partijen spraken de wens uit om deze vorm voort te zetten. Die bereidheid om verder te praten vormt het vertrekpunt voor de Federatie voor Gezondheid om meer dialogen te organiseren en het gesprek telkens verder te verdiepen. De avond liet zien dat wanneer politiek en samenleving de tijd nemen om echt te luisteren, er verbinding ontstaat en daarmee de basis voor verandering.
Noot: Aan de Nationale Gezondheidsdialoog namen de volgende kandidaat-Kamerleden deel: Agnes Joseph (BBB), Ilse Saris (NSC), Joëlle Gooijer (CU), Julian Bushoff (GL/PvdA), Olivia Butterman (PvdD), Rens de Boer (Volt), Sarath Hamstra (CDA).
De eerste Nationale Gezondheidsdialoog werd georganiseerd door Federatie voor Gezondheid en mede mogelijk gemaakt door GGD GHOR Nederland, Nivel, Pharos, NLZVE, NL Actief, TNO, Voedingscentrum, NCJ, NVTZ, ActiZ, Avans Hogeschool, en ROS-netwerk.
